Ассаламуалейкум уа рахматуллахи уа баракатух. Мысалы интернеттегі намаз уакыты кіріп мен намаз оқып болғанда мешіттен азан шақырылса, намазым қабыл болмайма? Саляфтар мен сопылыр туралы аз мәлімет берсеңіз.

Уа ғалейкумуссалам уа рахматуллаһи уа баракатуһ! Бекжан, парыз намазын оқу үшін сол намаздың уақытының кіруі парыз. Демек, уақыты кіргенде оқылған намаз дұрыс. Десекте, мешітте айтылған азанды естігеннен кейін оқылған намаз абзалырақ.

1. “Сәләфилік” – модасы өтіп бара жатқан және мұсылмандарға қара бет болған уаххабилердің жаңа бетпердесі (маскасы). Соңғы елу жылдың уаххабилері өздерін осы атпен жасыруда.Сәләфилік XIII-ғасырдан бастау алған ағымдардың бірі. Сәләфилік идеяның адам психологиясына тигізетін кері әсері көп. Бұл ұстанымда болған адамның тұла бойын қоршаған ортасына қарсы агрессия билейді. Өзінен және оны қолдаушылардан басқа ұстанымдағы адамдардың барлығын олар мұсылман бола тұра, соның ішінде туыстарын, ата-анасын адасқан, тозақы деп таниды. Өзін өзгелерден оқшаулауға көшеді. Айналасына қатысты мұндай агрессиялық көзқарас сәләфилік идеяның өкілін мейірім және жанашырлық деген қасиеттерден айырып, адами болмысын тас талқан етеді. Соның нәтижесінде ол басқаларға қатысты түрлі қатыгез іс-әрекеттерге баруы да ықтимал. Сондай-ақ, ата-ананың қызметі, туыстарға жаны ашу және қоғамның қамқоршысы болу секілді болмысында бар нәрселерге қарсы тұрып, ислами моральдық құндылықтардан жырақ болады. Сәләфизмге ілесушінің мұндай түрдегі көзқарасы ел ішіндегі қоғамдық-туыстық қатынастарды ыдыратып, оның құлдырауына апарып соғады. Қоғам институтының әлсіреуін және құндылықтарының жоғалуын мемлекет қауіпсіздігі мен оның болашағына төнген қатер деп айтуға негіз болады.

2. Сопылық - оны уағыздайтын тәлімді «тасаууф» деп атайды.Алғашқыда нәпсі тәрбиесіне ұмтылған сопылардың көбі кейіндеу тақлид (яғни, бұрынғылар ұстанған Құран мен суннет) жолымен емес, бірте-бірте өздерін үнді, парсы, грек сияқты християндық аңыз-әфсана араласқан философия арқылы тәрбиелеуге, соның салдарынан ислам шариғатынан ауытқыды. Сопылардың кейбіреулері аруақтарға сыйынса, біреулері сиқыр және сәуегөйлік жолына түсті. Кесене тұрғызуға, әулиелердің қабірлерін көтеруге және оларды зиярат етуге, зиярат ету барысында сипау секілді Құранда ешбір мәлімет жоқ жайттарды істеп, бидғат жолына түсті.

Саламатсыздарма! менин сиздерге койар сурагым дуаны калай кетируге болады.отиниш толыгырак жауап бериниздерши. Молдага барса болама дуаны кайтаруга.Туылмаган балагада дуа жасалама.

Құрметті Төленова Мөлдір! Арапшада «дуа» – сиқыр деген мағынада қолданылады. Бұхари, Мүслим сынды сахих хадис кітаптарында Алла елшісіне (с.ғ.с.) де (аләйһи әкмәләтут-тахайя) дуа жасалғаны баяндалады. Сүйікті Пайғамбарымыз (с.ғ.с.)өзіне дуа жасалғанын ұққан сәтте-ақ, дереу Аллаһ тағаладан шипа сұрап, тілек тілейді. Көп уақыт өтпестен Жәбірейіл (ғ.с.) мен Микайл (ғ.с.) періштелер келіп, осының астарындағы мән-жайды білдіреді. Олар Ләбид ибн Ағсам атты бір кісі Алла елшісінің (с.ғ.с.)тарағы, шашы, сақалы мен құрма гүлімен Расулуллаһқа (с.ғ.с.) дуа жасап, оны Зәруан құдығына тастағанын айтады. Расул Әкрам(с.ғ.с.)қасына бірнеше сахабасын ертіп әлгі айтылған жерге барып, құдықты жапқызып тастайды. Хазірет Айша (р.ғ.) «Уа, Алла елшісі! Дуаны қайтардыңыз ба?» деп сұрағанда Пайғамбарымыз (с.ғ.с.): «Жоқ қайтармадым. Оны қайтарып, түйінін тарқату арқылы ел арасында сиқырдың мәшһүр болып кетуінен қорықтым» деген екен. Осы жерде Алла елшісі (с.ғ.с.)Хақ тағала өзіне шипа бергенін және осы үшін міндетті түрде дуаға қайтарма жасап, түйінін тарқату қажет емес екенін білдіреді. Кейбір риуаяттарда Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.)сиқырды құдықтан шығарғаны, алайда, бұны халыққа жария етпегені де айтылады.

Ислам сиқырға және сиқыршылыққа түпкілікті түрде тыйым салған. Құран кәрім сиқыршылардың опа таппайтынын ескертеді(«Таха» сүресі, 20/69). «Түйіншекке дем салу – сиқыр, ал сиқыр жасаған жан ширк жасаған болып саналады» деген Алла елшісі (с.ғ.с.)сиқырдың адамды түбінде құрдымға батыратын ең ауыр жеті күнәнің бірі екендігін баяндаған. Бір хадисінде жұбайлардың арасын бұзу үшін дем салу, жіпке оқу мен дуа жасаудың ширк екенін айтқан Пайғамбарымыз(с.ғ.с.)басқа бір хадисінде: «Кімде кім палшыға, ғайыптан хабар беретіндерге және сиқыршыға барып, олардан бір нәрсе сұраса, солардың айтқандарына сенсе және соны мойындаса, күпірлікке кіреді» деген. Осы хадистерді басшылыққа алған кейбір ғалымдар сиқыршының кәпір екендігіне қатысты пәтуа берген.

Алла елшісі (с.ғ.с.) (аләйһи әкмәләтут-тәһәйя) күн сайын жатар алдында екі қолын жайып, «Ықылас», «Фәлақ» және «Нас» сүрелерін оқып, қос алақанына үрлеп, сонан соң басы мен жүзінен бастап үш рет қолы жеткенше бүкіл денесін сипайтын. Хазірет Айша анамыз (р.ғ.) Пайғамбарымыз (с.ғ.с.)аталған дұғаны жатардан бұрын үш реттен жасағанын жеткізген.

Сүйікті Пайғамбарымыз (с.ғ.с.)өзіне сиқыр жасалғанын байқаған сәтте де осы сүрелерді оқып, Хақ тағалаға сыйынғаны белгілі. Екі алақанын жайып, «Ықылас», «Фәлақ» және «Нас» сүрелерін оқып, алақанына үрлеп, сосын басынан бастап аяғына дейін бүкіл денесін мәсіх еткен. Риуаяттар бойынша пайғамбарымыз мұны 11 рет жасаған. Әр жолы құдды бір түйін тарқатылғандай сезініп, жаны жай тапқан деседі.

Сондықтан осындай келеңсіз жағдайға тап болғандар «Ықылас» сүресі мен «Муаззәтәйн» деп аталатын «Фәлақ» және «Нас» сүрелерін 11 рет оқып, Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.)жасағанын қайталағаны жөн. Бұған қосымша ретінде «Фатиха» сүресі, «Аятул-курси» және сенімді дұға жинақтарындағы «мәснун» (Алла елшісінен (с.ғ.с.)жеткен) дұғаларды оқып, Алладан шипа сұрауға болады. Мәселен, жын соққан адам «Фатиха» сүресін, «Бақара» сүресінің 1, 2, 3, 4, 5, 163, 164, 255, 284, 285 және 286- аяттарын, «Али-имран» сүресінің 18- аятын, «Ағраф» сүресінің 54, 55 және 56-шы аяттарын, Муминун сүресінің 116, 117 және 118-ші аяттарын, «Саффат» сүресінің алғашқы он аятын, «Хашір» сүресінің соңғы үш аятын, «Жын» сүресінің үш аяты мен «Ықылас», «Фәлақ» және «Нас» сүрелерін оқығаны абзал. Бұл дұғаны аталған дертке тап болған адамның өзі де оқи алады, жұбайлар немесе отбасының басқа мүшелері де бір-біріне оқи алады. Сонымен қатар, әр түнін таһажжудпен нұрландыратын, дұғасы қабыл болады деп үміт еткен, өзін Алланың қарапайым ғана құлы деп санайтын, кішіпейіл, ықыласты адамдарға да дұға жасатуға болады.

Жоғарыда аталған дұғаларды оқып, дертіне дауа іздеген жан өзі тап болған келеңсіздіктерден тек Алла тағала ғана шипа беріп, айықтыра алатынына нық сенімде болуы өте маңызды. Егер адамның сенімі әлсіз болса, Алланың жалғыз ғана шипа беруші екеніне күдік-күмәнмен қараса, онда оқыған дұғалары пайда бермеуі де ғажап емес. Дегенмен шынайы ниетпен Аллаға жалбарынса, Құранның берекесімен, иншаллаһ, жазылып кетеді деген үміттеміз. Өйткені, Алла тағаланың барлық нәрсеге құдіреті жетеді. Адамның басына келетін барша дерттің дауасын беретін тәуіп, бақсы-балгер емес, Хақ тағала. Басына іс түскенде Хақ тағалаға сыйынып, жалынып-жалбарынған жанға Алла шығар жол нәсіп етеді, дертіне дәрмен береді. Әрине, адамның Алладан басқаға сенім артып, шарасыз пенделерден медет күтпеуі аса маңызды. Алла тағаланы жалғыз дара әсер етуші құдірет ретінде мойындап, тек Соған жалбарыну, тек Содан тілеу қажет.

«Бізді жоқтан жаратқан әрі бізге өмір беруші – Алла, материалдық әрі рухани тұрғыдан барша қажеттіліктерімізді қамтамасыз ететін – Алла, қарнымызды тойдыратын – Алла, қоректендіретін – Алла, ауырғанда шипа беретін – Алла. Жанымызды алып, кейіннен қайта тірілтетін де – Алла. Ұлы есеп күнінде күнәларымызды кешіреді деп үміт артатын Ұлы Раббым да – Алла»(«Шуара» сүресі, 26/78-82) деген хазірет Ибраһим (ғ.с.) бізге қандай керемет өнеге. Міне, осындай берік иманмен әрекет етуіміз қажет. Аш қалсақ та, шөлдесек те, сүрінсек те, жығылсақ та, бәле-жалаға душар болсақ та, дұшпанмен бетпе-бет келсек те барлық жағдайда Алла бізге жетеді. Алланың қорғауы мен қамқорлығы тұрғанда басқа көмекшіге, дәнекерге қажеттілік жоқ.

Құрметті Жастар қоғамдық бірлестігінің жетекшісі: жастар тарапынан сізден сұрайтыным неге сіздерде осы жастарға арналған форумдар немесе жарыстар жоқ? 

Құрметті Қымбат! Расында, Қазақстан халқының басым бөлігін жастар құрайды. Дәлірек айтқанда, олардың саны 4 млн. 600 мың. Осы ретте жасөспірімдерге дұрыс діни насихат жеткізу – аса маңызды іс. Осынау уақыт жүгін сезініп, ҚМДБ төрағасы, Бас мүфти Ержан қажы Малғажыұлының тікелей тапсырмасымен Жастар бөлімі ашылған болатын.

Өткен жылғы қазан айының 4-ші жұлдызында ҚМДБ Аппарат басшысы Ғылымбек Мәжиев пен ҚМДБ Жастар бөлімінің меңгерушісі Алтынбек Ұтысханның қатысуымен Алматыда осы бөлімнің аймақтағы өкілдерінің дөңгелек үстелі өтті. Кездесуде бүгінгі жастардың ахуалына үңіле отырып, жастарымыз қалай өсіп келеді? Не нәрсеге еліктейді, не нәрседен бой тартады? Ұлттық болмысымызға деген жанашырлығы қандай? Алқалы жиында осы секілді мәселелер талқыланып, ұсыныстар айтылды. Пікір алмасулардың соңы нақты шараларға ұласты. Жастар бөлімінің өңірлердегі өкілдеріне ұлағатты ұрпақ сабақтастығын қалыптастыру мақсатында іс-шаралар, кездесулер өткізу жөнінде тапсырмалар жүктелді. Бүгінде ҚМДБ-ның облыстардағы өкілдіктері жоспарлы жұмыстар жүргізуде.

Насыбай харам ба? насыбайды намаз окитын адам қолданса рне болады?

Құрметті Бекжан! Құранда: «(Мұхаммед пайғамбар) Оларға пайдалы пәк нәрселерді адал етіп, зиянды нахош нәрселерді харам етеді...»(«Ағраф» сүресі, 157-аят) -делінген. Демек, Мұхаммед (с.а.у.) пайғамбардың әкелген дінінде адамға зиянды барлық нәрсе харам. Яғни, адамның ағзасына, жүрегіне, санасына, ұрпағына зиянды барлық нәрсе Құран бойынша харам деген сөз. Ал, насыбай мен темекі адам ағзасына, санасы мен ұрпағына зиянды болғандықтан, Құранның осы аяты бойынша оның харам екендігін айту қиын емес. Құранда: «Өздеріңді өз қолдарыңмен қатерге итермеңдер!»(«Бақара» сүресі, 195-аят), «Өздеріңді өздерің өлтірмеңдер!»(«Ниса» сүресі, 29-аят)-делінеді.

Насыбайдың зиянды болатын себебі, құрамында никотин, синиль қышқылы, көмір қышқылы, сірке қышқылы, азот, эфир майы және өкпе рагіне (қатерлі ісік) ұшырататын әртүрлі радиоактивті элементтер (бензпирен, полоний, висмут, т.б.) бар темекіден жасалатындығы, кейінгі кезде кей жерлерде оған өзге де улы заттардың қосылатындығы.

Соның басты – бастысы: кейбіреулер насыбайға тауықтың саңғырығын, әктің суын, қара аға-штың смоласын қосып әзірлейді. Бұлардың қай-қайсы да өте зиянды. Тіпті, жай ғана тауықтың саңғырығын жеп қойған қойлардың бір сағаттың ішінде өліп қалғандығы жөнінде оқиғалар өмірде болған. Қара ағаштың смоласының зияны да тауықтың саңғырығының уынан кем емес. Насыбай ататындардың 80 пайызының ауыз қуысы, ас қорыту жүйесі ісікке ұшырап ауырады. Әуелі қызық үшін насыбай ататындар кейін оған әбден әуестеніп, үйреніп кетеді де, насыбай атпаса басы ауырып, айналады, тамаққа зауқы соқпайды, сөйтіп, насыбайға тәуелді болып қалады.  Насыбай ататындардың есіне: 

• Насыбай ату адам жасын қысқартады.

• Ауыз қуысы, ас қорыту жүйесі қатерлі ісікке ұшырайды.

• Өмір сүруге, еңбек етуге, отбасын асырауға деген ынта-ықылас азаяды.

• Әйелдер насыбай атса, ішіндегі баланың денсаулығына зияны тиеді.

• Тыныс алу жолдары қабынады.

• Ұйқысыздыққа апарады.

• Адамды ерте қартай-тады.

• Ауызы, үсті, айналасы сасып жүреді.

• Тамаққа деген тәбетті жояды, адам ағзасы әлсірейді.

• Рухани күйзеліске ұшыратады.

Әссәләмуалейкум. қадір түні қыдыр ата келеді дейді дұрыс еместігін қалай айтсам болады. қандай хадис бар соған байланысты өтініш айтасыз ба.

Уа ғалейкумуссалам! Кежебек, Қадір түнінде Аллаһ Тағаланың мейірімі бүкіл әлемге таралып: “Менен тілеп дұға ететін жан бар ма екен? Мен оның дұғасын қабыл етейін. Менен сұрайтын жан бар ма екен? Сұрағанын берейін. Менен қажетін сұраса, қажетін берейін. Менен жарылқау тілейтін жан бар ма екен? Оны жарылқайын”, – дейді. Бұл жағдай күн шыққанша жалғасады”, – делінген риуайаттарда. 
Діни білімнің нашарлығы салдарынан, кейбір адамдар қате ұғымдарға иланып сенеді. Көптеген теріс пікірлерге бой алдырады. Мәселен, бұл түнде әрбір үйді ақ сақалды, аппақ киінген Қыдыр ата аралап жүреді-мыс. Оны таң атқанша күту керек. Егер әлгі Қыдыр атамыз үйге кірсе, оған бар тілегімізді, өтінішімізді, қажетімізді айтып қалуымыз керек екен. Тіпті оның қолын ұстаса, бар арман-тілегіңнің орындалғаны екен. 
Ал кейбір адамдардың түсінігі бойынша бұл уақытта есікті, терезені міндетті түрде ашып қою керек. Сонымен қатар үйдегі ыдыстарға су құйып қою керектігін айтады. Егер үй-үйді аралап жүрген періштелер әлгі судан дәм татса, ол да жақсылықтың нышаны көрінеді. Нұрдан жаратылған періштелердің жер шарын аралап жүретіндігі рас. Бірақ олар суға, тағы басқа нәрселерге мұқтаж емес. 
Қадір түнінің қадірін біз қалай түсінеміз? Бұл түнді қалай өткізген абзал? Мұндай сауалдар төңірегінде хазіреті Айша анамыз пайғамбарымызға: 
– “Уа Расулаллаһ! Қадір түнінде қайтіп дұға етейін?” – деп сұрайды. Пайғамбарымыз былай деп жауап береді: 
– “Ей Раббым, сен өте кешірімдісің, кешіргенді жақсы көресің, мені де кешіре гөр”, – дейді. (“Риазүс-салихин”, 2-том, 467-бет). 
Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с) Рамазан айының барлық түндерін қадірлеп, соңғы түндерді ұйқысыз ғибадаттармен өткізген. 
Мың айдан артық сауаптар мен жақсылықтарға толы қасиетті түнді ұйқыда өткізу дұрыс емес. Сондықтан баршамызға жылына бір рет келетін Қадір түнін мешіттерде, үйде Аллаһ ризалығы үшін намаз, Құран оқып, пайғамбарымызға салауат пен сәлем айтып, біліп-білмей жасаған күнәларымыздың кешірілуін Аллаһтан кешірім өтініп, екі дүниеде де бақытты болуымызға дұға қылып, Аллаһ Тағаладан оның қабыл болуын тілейік. Пайғамбарымыздың бір хадисінде: “Қадір түні – бізге, мүминдерге Аллаһ Тағала берген шексіз мейірімділік белгісі, үлкен ілтипаты. Бұл түнді Аллаһ ризалығы үшін намаз оқып, Құран оқып, дұға етіп, құлшылықпен өткізуіміз керек”, – деп көрсетілген. (“Риазүс-салихин”, 2-том, 464-бет). Сондықтан Қыдыр ата жөнінде айтылған ақылға сыйымсыз бос әңгіме, жаңсақ пікірлерден аулақ болғанымыз жөн. Қадір түнінде жасайтын ғибадаттарыңыз қабыл болсын! 

Ассаламу алейкум. Менің сұрағым; дүкеннен алатын тағамдарда әртүрлі қоспалар болады(лецитин,спирт,т.б). Солардың қайсысын жеуге болады, қайсысын болмайды? Маргарин қосылған тамақ тарды жеуге болама?

 

Уа ғалейкумуссалам! Арман, халал мен харам мәселелері, Әбу Абдулла Нуғман ибн Башир (р.а.): «Мен Алла елшісінің (с.ғ.с.): «Ақиқатында, халал (нәрселер) белгілі және харам (нәрселер) белгілі. Ал, бұлардың (халал мен харам) арасында адамдардың көпшілігі білмейтін шүбәлі нәрселер бар. Шүбәлі нәрседен сақтанған адам өз дінін және өз абыройын (сақтау) үшін (одан) арылады. Ал, шүбәмен айналысушы адам харамға да баратын болады. Өйткені, ол әне-міне кіріп кеткелі тұрған қойларын қорық маңында бағып жүрген шопанға ұқсайды. Әр патшаның өз қорығы бар. Алла тағаланың қорығы—адамдарға тыйым салған нәрселері. Ақиқатында, адам денесінде бір кесек ет бар, ол жақсы болса, бүкіл дене жақсы болады. Ол жаман болса, бүкіл дене де жаман болады. Шын мәнінде, ол—жүрек»,—дегенін естідім»,—деген (әл-Бұхари, Муслим).

Хадистің маңыздылығы, аталмыш хадистің маңызы аса зор және өте пайдалы. Бұл—Ислам негіздеріне құрайтын хадистердің бірі. Көптеген ғұламалар мұны Исламның үштен бірін, ал Әбу Дауд төрттен бірін құрайды деген. Алайда мұның мәніне тереңірек үңілген адам, оның Исламды түгел қамтитынын көреді. Өйткені ол халал, харам және шүбә дегеннің не екенін түгел түсіндіреді. Сонымен бірге, жүректі тәртіпке келтіретін не нәрсе екені түсіндірілген. Ал, мұның бәрі шариғат заңдарын, оның негіздері мен тармақтарын білуді талап етеді. Ол тақуалықтың негізі болып табылатын—шүбәлі нәрселерден бас тарту.

Хадисті және оның бағытын түсіну, 1. Халал да, харам да анық. Ол екеуінің арасында шүбәлі істер және амалдар бар. Имам ән-Науауи: «Демек барлық іс-амалдар үш топқа бөлінеді. Бірінші топқа халал екендігі бүкпесіз анық халал нәрселер кіреді. Бұған мысал ретінде нан жеу, сөз сөйлеу, жүру, т.б. сол сияқты іс-әрекеттерді келтіруге болады. Екінші топқа анық харам нәрселер кіреді. Мәселен, арақ ішу, зинақорлық, т.с.с. Ал шүбәлі нәрселер дегеніміз—халал немесе харам екендігі белгісіз нәрселер. Сондықтан да адамдардың көпшілігі олар туралы біле бермейді. Ал ғұламалар мұндай іс-әрекеттің үкімін Құран аяттарынан, Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) хадистерінен немесе қияс (салыстыру) арқылы біледі. Егер халал немесе харам екендігі белгісіз бір нәрсе кездессе, бұған Құран мен Сүннетте нақты нұсқау берілмесе, сонымен қатар бұл мәселе туралы ғұламалардың бірауыздан ортақ пікірі қалыптаспаған болса, онда мужтаһид өздігінше шешім іздейді. Үкім шығаруда шариғаттың ұқсас үкімдерін негізге алып, туындаған мәселеге қатысты халал не харам қорытындысын жасайды»,—деген.

Шүбәлі нәрседен бас тарту—тақуалықтың белгісі. Мәселен, күмән келтіретін табыс көзі немесе өсімқорлыққа қатысы бар адамдармен іскерлік байланыс жасамау. Сондай-ақ, харам деп нақты көрсетілмеген, алайда алшақ жүруі тиімді әрі абзал болған іс-әрекеттерден сақтану.
Ал, шүбәлі нәрсеге және күмәнді амалға қатысы жоқ істе тақуалық танытамын деп, адам өзіне қиындық тудырмауы қажет. Мәселен, үлкен қала тұрғыны өз қаласындағы әйелдердің біреу-міреуі туысым болып қалуы мүмкін деген оймен үйленуден бас тарту. Яки болмаса шөлдегі суды нәжіс түскен болуы мүмкін деп ойлап, ішуден бас тарту секілді. Мұндай іс-әрекет тақуалықтың белгісіне жатпайды. Қайта бұл—шайтанның азғыруының нәтижесі болып табылады.

2. Шүбә тудыратын нәрселер. Ибн Мунзир шүбәлі нәрселерді үшке бөледі:

а) Харам екендігі адамға әу бастан белгілі болған. Бірақ, оның халал не харам екендігінен күдіктеніп, ақырында күмән тудыра бастайтын нәрселер. Мұндай заттарды анық көз жеткізгеннен кейін ғана тұтынуға болады. Мәселен, екі қой сойылды дейік. Бір қойды пұтқа табынушы (немесе мұсылман емес адам) сойды. Екіншісін мұсылман қасапшы сойды. Екі ет те бір орынға қойылып, қайсысы «бисмиллаһпен» сойылғаны белгісіз болып қалды. Бұндай жағдайда етті қолдану немесе қолданбау мәселесі күдікті.

ә) Керісінше халал нәрсенің тыйым салынғандығына қатысты қандай да бір күмән пайда болуы. Мысалы талақ етілгені күмәнді әйел. Анық дәрет алғаннан кейін ешқандай белгісі болмаса да дәрет бұзылды ма деген күдік.

б) Халалдығы да, харамдығы да бірдей шүбә келтіретін нәрселер. Ең жақсысы-олардан аулақ болу.

Тақырыпқа байланысты бір мысал келтіре кетейік. Хазіреті пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) бір хадисінде: «Мен үйге келгенімде төсек үстінде құрма жатыр екен. (Алдымен) оны жемек болып қолыма алдым. Бірақ (құрма) садақа ретінде әкелінген ба деген күмәнмен одан бас тартамын»,-деген (әл-Бұхари, Муслим).

Күнделікті тұтынатын және қолданылатын заттарға байланысты күмән және күдік тудырған нәрселерден бас тарту жайлы саңлақ сахабалар мен ізгі ғұламалардың бірер сөздерін айта кетейік.

Бір күні Әбу Бәкір (р.а.) бір (тағамды) нәрсені білместен жеп қояды. Тағамның шүбәлі екенін білген соң қол салып, құсып тастағаны белгілі.
Әбу Дарда (р.а.): «Тақуалықтың ең кемелдігі-пенденің Алла тағаладан қорқып, (мөлшері жағынан) тозаңдай (үлкен емес) нәрседен сақтануы. Сондай-ақ, харам болуы мүмкін деп халал (деп есептелетін) нәрсенің кейбіреуінен бас тарту болып табылады. Мұндай әрекет оны харамнан сақтайды»,-деген екен.

Ал, Хасан әл-Басри: «Тақуалар өздерінің бұл қасиетін харамнан сақтанып, халал нәрселердің көпшілігінен бас тартуын тоқтатпайынша жоғалтпайды»,-деп айтқан.

Тақуалар туралы Суфиан әс-Сәури: «Ақиқатында, оларды тақуалар (муттақун) деп атай бастады. Өйткені, олар (әдетте адамдар) сақтанбайтын нәрселерден сақтанатын еді»,-деген.

Ибн Омар (р.а.): «Шын мәнінде мен, өзім мен харам заттың арасын халалдан қаланған тосқауылмен бөліп қоюды қалар едім»,-дейді.
Суфиан ибн Уиайна: «Пенде өзін халал нәрседен болған тосқауылмен харамнан бөліп қоймайынша және күнә істен, сондай-ақ күнә іске ұқсайтын амалдардан бас тартпайынша иманның ақиқатын ұғына алмайды»,-деген.

Алла тағала саңлақ сахабаларға, оларға адал жүрекпен ілескен шыншыл да әділ тақуаларға мейірім-шапағат етсін. Өйткені олар өздерінің діні үшін шүбәлі нәрселерден құтылуға барынша әрекет жасаған. Бұл буын мұсылмандары мейлінше аталмыш мәселеде сақ болатын. Дін тазалығына аса мұқият еді.

3. Әрбір патшаның өз қорығы бар, Алла тағаланың қорығы-тыйым салған нәрселері. Мұндай мысалды келтірілу мақсаты анық нәрселер мен жасырын істерді және сезіммен қабылдауға болатын нәрселер мен дерексіз істерді көрсету. Әдетте, араб патшаларының өз малдарына арналған жайылымдары болды. Бұл жайылымға малдарын жақынырақ жайған кедей-кепшікті жазалап отыратын. Оларды қорқытып, жайылым-қорықтарын қорғаған. Патшаның жазасынан қорыққан адам өз малын оның қорығына қашық жаятын. Тек, есерсоқ бейбақ біреу-міреу малын байдың өрісіне жақындау жерге жайып қойып, малы қорыққа түсіп кететін. Соңында ескертуге құлақ салмаған әлігі бейбақ өз жазасын алатын.

Дәл сондай Алла тағаланың да қорығы бар. Мұндай қорық – күнәлар мен барлық тыйым салынған харам нәрселер. Бұлардың қандай да бірін жасаған адам Алла тағаланың дүние және ақыреттегі жазасына лайықты болады. Ал кім өзін күмәнді де шүбәлі нәрселерден тыймайтын, керісінше жақындай түссе ақыры соңында ол харам нәрсені де жасауға дайын тұрады.
4. Жүректің дұрыстығы, тән саулығы жүректің дұрыстығына байланысты. Өйткені адам денесіндегі ең маңызды ағза жүрек екені даусыз. Бұған анатомия және медицина ғылымдары тұрғысынан қарағанда да қайшылық жоқ. Адам өмірінің сыртқы көрінісінің бастау көзі – жүректің саулығы. Жүрек адам денесінің барлық мүшелерін қанмен қамтамасыз етеді. Нәтижесінде адамның денсаулығы ойдағыдай болады.

Шафиғи ғұламалары аталмыш хадисті дәлел ретінде пайдаланып, адамның басындағы ақыл (ой-пікір, т.с.с.) жүректен шығады. Сананың негізі жүректе дейді. Сонымен қатар олар Ағраф сүресіндегі 179-аятты:

«Олардың жүректері бар, (алайда) олар онымен түсінбейді», - дәлел ретінде келтіреді.

Ал, Әбу Ханифаға ілесушілер сананың орнын ми деп есептейді. Бұған ми жұмысының бұзылуы сананың бұзылуына әкелетінін дәлел ретінде сілтеме жасайды. Сондай-ақ, дәрігерлер де осы пікірді қуаттайды. Қазіргі заманғы анатомия мен медицинаның мәліметтері ойлаудың тікелей бастау алар көзі ми екенін дәлелдеп отыр. Өйткені сезімдер тек мидан шығатын басқарулар әсерімен ғана іс-әрекетке түседі.

Алайда жүрек дененің барлық мүшелерінің, оның ішінде мидың да өмір сүруінің негізгі бастау көзі болып қала береді. Ал, хадисте тән саулығы мен дұрыс ойлауды жүрекпен байланыстырғанына келсек. Бұл жерде негізгі қайнар көз жайлы баяндалған. Сонымен қатар сананы жүрекке теліген аят туралы айтар болсақ. Жүрек алыстағы бастау көзі, ал ми ойлаудың жақын жердегі тікелей бастауы болып табылады.

Бұл хадистегі жүректің дұрыс болуы туралы әңгіменің мақсаты – жүректің рухани саулығы, яғни жанның іштей дұрыс болуы. Ол тек Алла тағалаға ғана аян, бұл жан-дүние деп аталады.

Шафиғи ғұлама Ибн әл-Мулаққин өзінің «әл-Муъин ъала тафаһһум әл-арбаъин» (Қырық хадисті түсіндіруші көмекші құрал) атты кітабында: «Анығында, жүректің дұрыстығы бес нәрседен көрінеді: Құранды пікірлеп (тартил етіп) тиләуат ету, тым тойып кетпей аш жүру, түнгі тахажжуд намазын оқу, таң сәріде Алла тағалаға мінәжат ету және шыншылдар мәжілісіне қатысу. Мен: «Халал ас – осы айтылғандардың бәрінің басы» дер едім. Ал, «Тағам – іс-әрекеттердің дәні. Егер ол халал болып келсе, халал нәрсе (егін) шығады. Ал харам болып кірсе, харам нәрсе (егін) шығады. Ал егер шүбәлі болып кірсе, онда шүбәлі нәрсе (егін) шығады» деп айтқан адамның сөздері қандай тамаша, - деп жазған.

Сау жүрек адамның Алла тағала алдында жетістікке жетуінің белгісі болады. Өйткені Құранның Шұғара сүресі 88-89аяттарында:

«Ол күні, мал да, балалар да пайда бермейді. Бірақ кім Аллақа сау жүрекпен келсе ғана (пайда береді)»,—деп баяндалған.
Әз-пайғамбар (с.ғ.с.) Алла тағалаға жалбарынып: «Уа, Алла! Шын мәнінде Сенен жүрегімді сау-саламат бойсұнушы етуіңді сұраймын», - деп жиі дұға ететін.

Ән-Науауи: «Жүректің сау-саламаттығы мен дұрыстығына ашу-ыза, өшпенділік, күншілдік, сараңдық, ашкөздік, менмендік, басқаларды мысқылдауға бейімділік, жасанды іс-әрекетке бейімділік, атаққұмарлық, қулық-сұмдық, дүниеқоңыздық және тағдырдың жазуына разы болмау секілді ішкі дерттерден құтылу арқылы жетуге болады…», - деген.

Ибн Ражаб: «Сау жүрек – барлық (рухани) дерттерден және тыйым салынған теріс нәрселерден құтылған жүрек. Мұндай жүректе Алла тағалаға деген махаббат, Одан қорқу және Одан (мархаматынан) алыстататын нәрселерден қашық болу.

Жүрек ісінің дұрыстығы адам ағзасы істерінің де дұрыстығына апарады. Егер жүрек дұрыс болса және онда Алла тағаланың қалауынан басқа ешнәрсе болмаса, дене мүшелері Алла қалаған нәрселерге ұмтылады. Оның разылығын табатын істерге талпынады. Сондай-ақ, анық көзі жетпесе де, Алла тағалаға ұнамауы мүмкін дегендей қауіп тудыратын нәрселерді істеуден тыйылады. Ол Алла тағалаға ұнамды нәрселермен ғана шұғылданады»,-дейді.

Хасан Басри бір адамға: «Жүрегіңді емдеумен айналыс. Өйткені, Алла тағалаға құлынан оның жүрегінің сау-саламат болғаны ғана керек»,-депті.

5. Бұл хадис халалға шақырудың, харамнан аулақ болудың және шүбәлі нәрселерден бас тартып, дін мен абыройды сақтау бірінші кезектегі амалдардың бірі екенін айтуда. Сондай-ақ, адамда жаман пікір тудыратын және сақтануды керек ететін нәрсеге ұстамдылық көрсету қажеттігін баяндауда.

6. Ақыл-ойды, парасат пен ішкі жан-дүниені түзетуге, бір сөзбен айтқанда жүректі дұрыстауға шақыру.

7. Харамға апаратын барлық жолды бекіту және харамға жетелейтін амалдардан алшақ болу.

Әсілінде, Алла тағала бізге берген дүниенің ішінде халал нәрселер көп. Ал, харам заттар өте аз. Мәселен, ішімдік түрлері өте көп. Оның ішінде тек мас ететін түріне ғана тыйым бар. Ал, басқа түрлі қайнар бұлақ сулары, барлық жеміс шырыны және үй жануарларының айран-сүті мен қымыз-қымыраны түгелдей халал. Сонымен қатар, құстар мен балықтардың және төрт түліктің еті халал, әрі пайдалы тағам. Ал, тыйым салынған ет түрі тым аз. Демек, біз халал шеңберде өз пенделік қажеттілігімізді қанағаттандыра аламыз. Харамға мұқтаждығымыз мүлде жоқ.

Алла тағала біздің кәсібіміз бен еңбегімізді адал және дастарханымызға қойылатын сансыз нығметтерді халал етсін.

Hамаздан кейін таспих айту парыз ба? Бамдат намазы мен құптан намазынан кейін ғана таспих айтса болады ма?

Құрметті Бибігүл! Жалпы парыз намаздардан кейін зікір айтып, дұға жасау – сүннет. Алла елшісінің (с.а.у.) бұған қатысты сахих хадистері жеткілікті. Мысалы, Әбу Һурайрадан (р.а.) жеткен Муслимдегі риуаятта Алла елшісі былай дейді: «Кімде-кім әрбір намаздан кейін 33 рет «сұбханаллаһ», 33 рет «Алхамдулиллаһ», 33 рет «Аллаһу әкбар» десе, бәрін қосқанда тоқсан тоғыз болады, ал жүзіншісінде «Лә иләәһа иллаллаһу уахдаһу лә шариика ләһ, ләһул-мулку уә ләһул-хамду уа һуа алаа кулли шаийн қадиир» деп айтса, теңіз толқынының көбігіндей күнәсі болса да кешіріледі.»(Сахих Муслим) Басқа бір риуаятта: «Кімде-кім парыз намаздарының артынан аятул-курсиді оқитын болса, келесі намазға дейін Алланың қорғауында болады»(әт-Табарани) - делінген. Сондай-ақ, басқа бір хадисте Ъуқба ибн Амр былай дейді: «Алла елші әбір намаздан кейін «фалақ» пен «нас» сүрелерін оқуымды бұйырды.»(әш-Шайбани)

Жоғарыдағы риуаяттардан байқағанымыздай намаздан кейін зікір тартып, дұға тілеу Алла елшісінің (с.а.у.) маңызды сүннеті. Ал оның дәл намаздың парызынан кейін немесе соңғы сүннеттен соң жасалатындығына байланысты мәзһаб ғұламалары арасында екі түрлі көзқарас бар. Алла елшісінің (с.а.у.) зікір мен дұға жасауды білдірген кейбір хадистеріндегі «парыз намаздан кейін» деген сөзді негізге алған ханафиден өзге мәзһабтарда зікір мен дұға парыз намаздан кейін дереу жасалады. Ал ханафи мәзһабының ғұламалары Муслимдегі Айша (р.а.) анамаздан риуаят етілген: «Алла елшісі (с.а.у.) намазда сәлем бергеннен кейін (шамамен) тек «Аллаһумма әнтас-салаам уа минкәс-сәлаам, тәбааракта иа зәл-жәлаали уал-икраам» дейтіндей уақыт қана отыратын» деген хадисті, сондай-ақ сахихул-Бухариде Умму Салама (р.а.) анамаздан жеткен: «Алла елшісі (с.а.у.) намазда сәлем бергенен кейін әйелдер тұрып кететін. Ал өзі аз ғана кідірістен кейін ғана орнынан тұратын»сынды хадистерге қайшы келмеу жағын ескеріп, зікір мен дұғаны дереу парыздан кейін емес, ақырғы сүннеттен кейін жасау қажет деген тұжырымға тоқтаған. Себебі зікір мен дұға егер парыздан кейін дереу жасалатын болса, жоғарыда Айша анамыздан риуаят етілген хадиске қайшы болмақ. Яғни, намаздан кейін жасалуы сүннет «Аятул-курсиді» немесе «фалақ» пен «нас» сүрелерін оқу, 33 рет «сұбханаллаһ», 33 рет «Алхамдулиллаһ», 33 рет «Аллаһу әкбар» және «Лә иләәһа иллаллаһу уахдаһу лә шариика ләһ, ләһул-мулку уә ләһул-хамду уа һуа алаа кулли шаийн қадиир» сынды дұғаларды айту «Аллаһумма антас-салаам уа минкас-салаам, тәбааракта иа зәл-жәлаали уал-икраам» дейтіндей мезгілден көп уақытты алатындығы сөзсіз. Ал Алла елшісі (с.ғ.с.) Айша (р.ғ.) анамаз жеткізгендей парыз намазынан кейін шамамен тек «Аллаһумма әнтас-салаам уа минкәс-сәлаам, тәбааракта иа зәл-жәлаали уал-икраам» дейтіндей уақыт қана отыратын.

Ендеше, Алла елшісі соңғы сүннеті бар парыз намаздарынан кейін «Аллаһумма әнтас-салаам уа минкәс-сәлаам, тәбааракта иа зәл-жәлаали уал-икраам» дұғаларына шамалас қысқа зікірлерді айтқаннан кейін орнынан тұратын да, мешіттің шетінде орналасқан бөлмесіне барып, намаздың соңғы сүннетін сонда оқитын. Артынан жоғарыда келтірілген ұзағырақ зікір, дұғаларды жасайтын. Ал соңғы сүннеті жоқ «таң» мен «екінті» намаздарында Алла елшісі (с.а.у.) зікір мен дұғаны дереу парыз намаздан кейін жасайтын. Алла елшісінің: «Кімде-кім таң намазын жамағатпен оқығаннан кейін күн шыққанша Алланы зікір етіп отыратын болса, содан кейін екі рәкат намаз оқыса, толық қажылық пен ұмраның сауабын алады. Толық, толық, толық»(Сунанут-тирмиз) - деген хадисі осы айтқанымызды нақтылай түспек.

Тарқатып түсіндірер болсақ, «Алла елшісі (с.а.у.) намазда сәлем бергеннен кейін тек «Аллаһумма әнтас-салаам уа минкәс-сәлаам, тәбааракта иа зәл-жәлаали уал-икраам» дейтіндей уақыт қана отыратын» - делінген хадис ақырғы сүннеті бар парыз намаздарына байланысты болады да, ал парыздан кейін сүннеті жоқ «таң» мен «екінді» намазы бұдан тыс қалмақ.

Яғни, «Аятул-курсиді» және 33 рет «сұбханаллаһ», 33 рет «Алхамдулиллаһ», 33 рет «Аллаһу әкбар», «Лә иләәһа иллаллаһу уахдаһу лә шариика ләһ, ләһул-мулку уә ләһул-хамду уа һуа алаа кулли шаийн қадиир» сынды ұзағырақ зікір, дұғалардың «парыз намазынан» кейін айтылатындығын білдіріп келген кейбір риуаяттарды ханафи ғұламалары сүннеті жоқ парыз намаздардан кейін деп түсінген. Сондай-ақ, хадистердегі «парыз намазынан кейін» деген анықтаушы сөз – зікір мен дұғаның соңғы сүннеттен кейін айтылуына мүлдем қайшы емес. Себебі парыз намаздардың бекітілген сүннеттері сол намаздардың маңызды бөлігіне жатады. Себебі бұл сүннет намаздар «тәһажжүд», «сәске» намаздары секілді жеке басына бөлек намаз емес, парыздардың алдында немесе артында бірге орындалады. Мысалы, «бес уақыт намазымды оқыдым» деген кезде, әдетте парыз намаз бен қатар сүннетерін де оқылғандығы білдіріледі. Міне сондықтан хадистердегі ұзағырақ дұғалардың «парыз намазынан кейін» оқылады дегенін ханафи ғалымдары сүннетімен бірге парыз намазынан кейін деп түсінген. Бұл жайлы ханафи ғалымы ибн Ъабидин «Раддул-мұхтарда» былай дейді: «Зікірлердің парыз намаздың артынан жасалатындығына байланысты жеткен хадистер олардың сүннет намазынан бұрын жасалатындығын емес, керісінше соңғы сүннеттен кейін орындалатындығын білдіреді. Себебі сүннет намаздар парыз намаздан бөтен емес, оның ажырамас бір бөлігі һәм толықтырушысы. Сондықтан парыз намаздың соңғы сүннетінен кейін орындалған зікір, дұғаларға да парыз намаздан кейін жасалды деп айтылады»

Сонымен қатар ханафи ғалымдары ізгі амалдардың артынан жасалатын дұға-тілектерің қабыл болуға жақынырақтығын ескере отырып, парыз намазды соңғы сүннетімен бірге орындағаннан кейін барып қана дұға-тілектің жасалғанын құп көрген. Себебі парыз бен соңғы сүннет қоса атқарылғанда олардың ізгі амалдығы арта түседі.

Әссәләму әләйкум уә рахматуллаһи уә бәрәкәтуһ. Менің сіздерге қояр сұрағым бар еді. Тұрмысқа шыққаныма жарты жылдан асты. әлі құрсақ көтермедім. Алтын босаға газетінде Әл әууәлді күніне 40 рет айтсаң жуық арада құрсақ көтересін деген екен. Сол қаншалықты шындыққа жанасады? Әлде шариғатқа қарсы келіп жүрмінбе? Сіздерге Аллаһ разы болсын.

Уа ғалейкумуссалам уа рахматуллаһи уа баркатуһ! Гүлдана, "Әл - Әууәл" деген, Алла Тағаланың бір өзіне ғана тән жекеше түрдегі сипаты, бұл сипатқа дәп Алла секілді еш нәрсе яки зат теңдесе немесе ұқсас бола алмайды бұған Мәриям сүресінің 65 аятында: "Оның басқа теңдесі мен ұқсасын білесің бе?" - деген аят дәлел. Бұл аятқа Құранның өзімен жауап берсек, Ықылыс сүресінің 4 аятында: "Оның ешбір теңдесі жоқ"делінген.
Перзент сүйе алмай жүрген хазреті Закария (ғ.с.) пайғамбар Хақ тағаладан: «Шексіз нығметіңмен сондай бір ұл нәсіп ет, ол маған да, Жақып әулетіне де мұрагер болсын. Оны разы болатын құлдарыңнан ете гөр, уа, Рабб!»^[7] деп перзент тілеген.

Құдайдан жар немесе ұрпақ тілегенде Рахманның ізгі құлдары сынды: «Уа, нығметі шексіз Раббымыз! Бізге көзіміздің, көңіліміздің көзайымы болатын пәк жар және таза ұрпақ нәсіп ет, біздерді шынайы тақуаларға жолбасшы ете гөр!» дегені жөн. Бұл дұға «Фурқан» сүресінің 74-аятында айтылады. "وَالَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَذُرِّيَّاتِنَا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِينَ إِمَامًا" мығынасы:"Олар: “Раббымыз! Бізге жұбайларымыздан, ұрпақтарымыздан көзайымдық бер. Сондай-ақ бізді тақуалардың алды қыл!”,- дейді.". Осы аятта балалар үшін «қуррәтул-айн» сөзі қолданылған. Бұл сөз көздің қарашығындай қадірлі, көз айым, көңілдің шаттығы деген мағыналарды білдіреді. Бұл әке-шешесінің мерейін өсіріп, жүзін жарқын қылатын, дүниеде де, ақыретте де көңілін шаттыққа бөлейтін, әрқашан тақуалықты ту ететін қайырлы ұрпақ тілеудің көрінісі.