Ассаламагалейкум менин сурагым келгени тилек кабыл болу ушин айтылатын дугалармен пале жаладан коргау ушин айтылатын дуганы жазып бере аласызба Алла разы болсын

Дұға сыры

Қамшының сабындай қысқа  өмірде  қуаныш  пен  қайғы   қатар  жүреді.   Бұл екі жағдайда да иманы күшті жандар Аллаһқа одан сайын жақындай  түседі. Өйткені,  шынайы құл бақыт мен  қуанышқа кенелгенде   шүкір етіп,  ауыр  да қиын сәттерде сабырлық танытып,  Жаратушысының алдында жүзі жарқын  болады. Ал,  бұған қалай қол  жеткізеді деп ойлайсыз? Жауабы қарапайым.  Ол үшін дұғаның сырын түсінсе болғаны.
Дұға - он сегіз мың ғаламды жаратқан Аллаһ тағалаға сыйынып, Оған жалбарынуы,  өзінің әлсіздігі мен пендешілігін мойындау.  Шындығында да, әлемдегі барша құбылыстар Жаратушының шексіз ғылымының нәтижесінде іске асуда.  Сондықтан, Аллаһтың шексіз құдіретінің алдында адам баласы тек қана бас иіп, әлсіздігін мойындап, құл екендігін сезінуі тиіс. Ал,  оны  мойындаудың ең төте жолы -  дұға. Өйткені, дұға - тәкаппарлық  пен  менмендіктен арылып, Аллаһтың алдында шарасыз екендігін түсіну. Бұл  жалғанда   жолаушы  екенін есіне түсіру.
Дұға - діннің негізі, құлшылықтың өзегі әрі рухы мен қайнар бұлағы. Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) бір хадисінде: «Дұға - құлшылықтың дәл өзі» дегеннен кейін: «Раббыларың: «Маған жалбарыныңдар! Тілектеріңді қабылдаймын. Расында, Маған құлшылық етуден  паңсыңғандар, олар қор болып, тозаққа кіреді» («Ғафыр» сүресі, 60-аят) деген аятты оқыған (Әбу Дәуіт, Витр, 23/1479; Тирмизи, «Тәпсір», 40/3247).
Тағы бір хадисте былай делінген: «Аллаһтың жанында дұғадан асқан құнды нәрсе жоқ» (Тирмизи, «Дауағат», 1/3370)
«Дұға -  құлшылықтың өзегі» (Тирмизи, «Дауағат», 1/3371).
«Кімде-кімге дұғаның есігі ашылар болса, оған мейірім есіктері ашылды деген сөз. Аллаһтың ең жақсы көретін нәрсесі Өзінен кешірім тілеу. Дұға барша бәлеге тосқауыл. Сондықтан,  дұғаға бет бұрыңдар» (Тирмизи, «Дауағат», 101/3548).
«Сендерге дұшпаннан  қорғайтын әрі ризықты молайтатын бір нәрсені айтайын ба? Күндіз-түні Аллаһқа дұға етіңдер. Өйткені, дұға - мүміннің қаруы» (Хайсами, «Мәжма»,  147).
Өйткені, дұғада әлсіздік пен кішіпейілділік, тәубе мен мойындау, мадақ пен  ұлықтау сияқты көптеген жан мен тәннің қалаулары жасырынған.  Дұға - жүректегі Аллаһқа арналып ашылған үлкен есіктің кілті.
Ал, Аллаһ тағала Құран кәрімде былай деген: «Маған жалбарыныңдар! Тілектеріңді қабылдаймын» («Ғафыр» сүресі, 40-аят).
Дұға айтылған сайын мүміннің жүрек түкпірінен орын алып, тұла бойына ішкерілей еніп сіңеді. Сондықтан  Аллаһтың  сүйікті құлдары  дұғадан  күдер үзбейді. Өйткені, олардың жүректері дұғаның сырын түсіндіретін мына бір аятпен  көмкерілген:
«Ей, Мұхаммед (с.ғ.с.) оларға: «Егер құлшылықтарың, дұғаларың, жалбарынуларың болмаса, Раббым, сендерді не үшін бағаласын, - деп айт!» («Фурқан» сүресі, 77-аят)
Міне, дұға мүміннің жүрегінен орын алуы Аллаһ пен құлдың арасында рухани байланысты қалыптастырады. Ерекше сезіммен, құлай беріліп сұралған дұғалар Аллаһтың мейіріміне бөлейді. Сезімі, білімі, күш-қуаты шектеулі адамның қажеттілігі мен арман-тілектері ешқашан таусылмайтындықтан, қазынасы мен байлығы бітпейтін Аллаһқа жалбарынуы заңды. Әрбір есікке барып, бірнәрсе сұраудың өзіндік жөн-жоралғысы болатыны сияқты Аллаһқа дұға  етіп, жалбарынудың да өзіндік әдебі бар.
Өздерін күнәсіз, пәк сезінетін тәкаппарлардың дұғалары қалайша қабыл болсын? Керісінше, жанары жасқа малынып, жүрегімен жылайтын Аллаһтың сүйікті құлдарының дұғалары қабыл болуға әбден лайық. Құран кәрімде бұл жайлы былай дейді: «Раббыларыңа жалбарынып, жасырын түрде тілеңдер. Шүбәсіз, Ол шектен шығушыларды жақсы көрмейді» («Ағраф» сүресі, 7-аят).
Дұғаны  үміт пен қорқыныштың  арасында ерекше тебіреніспен  жасаған жөн. Адам  баласының ақиреттегі жағдайы тек Аллаһқа ғана мәлім.  Әр жан өзін «жұмаққа кіретін соңғы адам мен болармын» деп үміттеніп жүруі керек.  Сондай-ақ, «тозаққа кіретін жалғыз мен болармын» деген қорқынышты да ұмытпағаны абзал.  Егер қандай да бір қателік жасап қойса, тәубеге келуі жеткіліксіз. Қате мен күнәні ендігәрі қайталамауы шарт.
 Мұсылманның мұсылманға жасаған дұғасы қабыл.Бұл жайында Пайғамбарымыз (с.ғ.с.): «Бір мүміннің бауырына жасаған  дұғасындай жылдам қабыл болатын дұға жоқ,- «Тирмизи», («Бир», 50).
Адамдар «дұғасы қабыл болады-ау» деп үміттенген кісінің өзіне дұға етуін сұрап жатады. Олар дұғаның қабыл болуына ерекше ықылас пен шынайы сенім керектігін білсе ғой, шіркін!? Демек, күнәға батқан адам болса да, мүмін бауыры үшін шынайы ниетпен артынан дұға жасайтын болса, бұл алдына «біз үшін дұға етіңізші» деп жалынып барған адамдардың дұғаларынан да қайырлы деген сөз.
Шындығында да, кез-келген құл, мейлі ол күнәһар болса да бұл оның Аллаһтың алдында ескерусіз қалғанын білдірмейді. Сондықтан да, Аллаһ тағаланың кімнің дұғасын қабыл ететіндігін ешкім білмейді. Ол тек Жаратушыға ғана аян. Аллаһ тағала шынайы жүрекпен жалбарынып,  дұғаларды қабыл ететіндігін естен шығармаған жөн.
Енді бір жағынан, дұға ету керек екен деп, айқайлап дауыс көтеріп, «елдің алдында шешендігіммен танылайын» деген ниеттен де сақтанған жөн.  Әртүрлі сөздерді шұбатып айта беру де әдепке жатпайды. Егер бұлай болса, дауыс көтеру дегеннің не екенін білмейтін, тілге келе алмай жатқан науқастың дұғалары мүлде ескерусіз қалған болар еді. Ішкі жан дүниемен де, тілмен де тілек тілеудің маңызы зор.
Дұғадағы мұндай сырларды жоққа шығару оның негізін, өзегін, рухын түсінбегендіктен. Бұл дұғаның мәні мен мағынасын жоғалтады. Хазреті Пайғамбар (с.ғ.с.) осылай еткендер жайлы: «Дұға жасағанда шектен шығатын бір топ адамдар пайда болады...» (Әбу Дәуіт» Витр», 23) деп үмметін мұндай жағдайдан сақтандырған.
Тағы бір хадисінде: «Сендер құлағы естімей саңыраудан дұға тілеп жатқан жоқсыңдар. Барша нәрсені толық еститін әрі сендерге өте жақын Аллаһқа жалбарынып жатырсыңдар», - дейді («Бухари», Жихад» 131).
Ұлы Аллаһ тағала шынайы ниетпен жасалған дұғаларды кері қайтармайды. Дегенмен, Аллаһтың өлшеміне қайшы келетін дұғаларды қабыл етпейтіндігін ұмытпаған жөн. Сондықтан да, дұға еткен адам ешқашан жалықпай, оны үзбеуі қажет. Өйткені, кейбір дұғалар ақиретте алдыңнан шығады.
Қандай да бір адам ойына тура келген әрі өзіне жаққан бір нәрсені сұраған кезде оның өзіне жақсылық, не жамандық әкелерін білмей қателесуі мүмкін. Өйткені, кейбір нәрселердің сырты бүтін, іші түтін болады. Атап айтар болсақ, перзент сүйіп, мәпелеу өсіру -  баршаның арманы. Мұны Аллаһтың үлкен сыйына жатқызуға болады. Ақша мен мәртебе де осының қатарында. Десек те, мұның соңы орны толмас өкініштерге апарып соқтыратын кездері де кездесіп жатады. Балаң  бағың емес, сорың болып, байлығың мен атағың азғындыққа ұшыратуы әбден мүмкін.
Олай болса, Аллаһқа жалбарынып, дұға тілеген кезде қайырлы нәрсені сұраған дұрыс. Жаратушыдан бірнәрсе сұрағанда: - Уа, Раббым! Маған қайырлысын нәсіп ете гөр! - деп тілеген жөн. Бұлай істемеген жағдайда, өзімізге бәле  тілеп алғанымызды байқамай қалуымыз ғажап емес.
Ендігі бір мәселе - жүрек тазалығы. Өйткені, жүрек әрдайым Аллаһтың бақылауында. Сондықтан жақсы ниетпен, игі тілекпен жүруіміз қажет. Бір хадисте Пайғамбарымыз (с.ғ.с.): «Күмәннан сақтаныңдар. Өйткені, күмән - сөздердің ішіндегі ең жалғаны. Өзгелердің өзара әңгімелерін тыңдамаңдар, айыптарын ашпаңдар, бір-бірлеріңе қарсы мақтанып, даңдайсымаңдар, бір-бірлеріңнен қызғанбаңдар, кектенбеңдер, бір-бірлеріңмен бет жыртыспаңдар. Ей, Аллаһтың құлдары! Аллаһтың сендерге әмір еткеніндей бауыр болыңдар, - деген («Мүслім», Бирр. 34-28)
Басқа бір хадисте Аллаһтың Елшісі (с.ғ.с.): «Жақсы ой - иманның талабы («Әбу Дәуіт», Жанайыз 13», «Әдеп» 81).
«Біз мүмін жайлы тек қана жақсы ой ойлаймыз» («Ибн Маже, «Фитен», 2) деген.
Аталмыш хадистерден  дұғада, сезім мен ой арқылы жасалған дұғалардың барлығында арам ойлардан сақтану керектігін аңғаруға болады. Мәселен, қандайда бір әйел баласына қатты ашуланған кезінде байқамай: - Аллаһ сенің жаныңды алса ғой! Қашан құтылар екем осыдан! - деп айтып қоюы мүмкін. Бұл сөз дұға іспеттес болғандықтан, қабыл болып кетуі мүмкін.
Бұл жайында мынадай риуаят бар. Бір кісі хазреті Абдуллаһ бин Мүбаракқа келіп, баласынан көрген жаманшылығын айтып, шағымданды. Абдуллаһ бин Мүбарак:
- Балаңа қарғыс айтқан ба едің? - деп сұрады. Әлгі кісі:
- Иә, - деп жауап берді. Сонда Абдуллаһ бин Мүбарак:
- Балаңның шектен шығуына өзің себепші болған екенсің! - деді.

Әссәләмуаләйкум өтініш сұрағым тахажжуд намазы зейін ашып есте сақтауды жақсарту үшін оқылатын қалай оқылады

Уағалейкумуссалам! «Тәһәжжуд» сөзінің бір мағынасы – қысқа ұйқыдан кейін ояну дегенді білдіреді. Демек, түннің бір уағында ұйқыдан оянып оқыған абзал. Деректерде келген бір риуаят бойынша Хажжәж ибн Омар деген сахаба былай дейді: «Түннің барлығын ояу өткізсе, тәһәжжүд оқыған болып саналады деп ойлайсыңдар ма?! Шынында тәһәжжүд – қысқа ұйқыдан кейінгі намаз, қысқа ұйқыдан кейінгі намаз, қысқа ұйқыдан кейінгі намаз!»(Тәфсируль Құртуби, Исра сүресі – 79 аят түсіндірмесі).  Сондай-ақ, Исра сүресіндегі тәһәжжуд намазы жайында айтылған аятты да тәпсіршілер «ұйқыдан кейін түннің бір уағында оқылатын намаз» деп түсіндірме берген(Тәфсирут Табари; Тәфсируль Бәғәуи; Тәфсиру Ибни Кәсир, Исра сүресі – 79 аят түсіндірмесі). Демек, аталмыш нәпіл намазын оқығысы келген кісі әуелі ұйықтап, кейін түннің бір уағында (таң намазы кіргенге дейінгі уақыт ішінде) оянып тәһәжжуд оқиды. 

Тәһәжжуд намазын екі рекағатта бір сәлем берумен бір рет, екі рет және төрт рет қалағанынша оқуға болады. Әбу Ханифа «төрт ракағатта бір сәлем берумен оқыған абзал» десе, оның екі шәкірті Әбу Юсуф пен Мұхаммед «екі ракағатта бір сәлем берумен оқыған абзал» деген. Көптеген ғалымдар соңғы пікірді қолданған. Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) тәһәжжуд намазын ұзақ оқитын және рукуғ пен сәждеге барғанда көп дұға айтатын. Тәһәжжуд намазында ұзақ тұру көп сәжде еткеннен абзал. Ұзақ оқылған алты ракағатты намаз, қысқа оқылған сегіз ракағатты намаздан абзалырақ.

Соңғы кездері көп адамнан есте сақтау қабілетінің нашарлап кеткенін айтып, шағынданып жататын жиі еститін болдық. Есте сақтау қабілетін жақсарту үшін адамдар, әйтеуір, түрлі тәсілдер қолданып жатады.

Жалпы, есте сақтау қабілеті неден нашарлайды? Ислам діні адамның есте сақтау қабілетінің нашарлауы күнә істерге былыққан деп есептейді. Бұған фиқх мектебінің негізін қалаған ұлы имам Мұхаммед ибн Ыдырыс әш-Шафиғидің өмірі мысал бола алады. Бірде имам Шафиғидің көзі бөтен әйелдің жалаңаш тобығына түсіп кетеді. Осыдан кейін есте сақтау қабілеті біршама нашарлап кетеді. Бұрын бір беттік мәтінді бір қарағаннан-ақ оқығанын көңіліне тоқып, жаттап алатын болса, әлгі жағдайдан кейін мәтінді жаттау үшін бір оқығанын бірнеше қайталауға мәжбүр болады. Бұл жағдайын өзінің ұстазына айтып, мұңын шағады. Ұстазы оған күнәлі істерден аулақ болуға кеңес береді.

Осының бәрін неге сөз етіп отыр дейсіз ғой? Біз бұл арада пайғамбарымыз Мұхаммед Мұстафаның (с.ғ.с.) өзі үйреткендей есте сақтау қабілетін жақсарту тәсілдері жайлы бөліссек деп едік.

Абдуллах ибн Аббастан (р.а.) жеткен хадисте былай айтылған: «Бірде пайғамбарымыз Мұхаммед Мұстафамен (с.ғ.с.) бірге отырғанымызда Әли Асхаб (р.а.) келді де: – Әке-шешем сенің жолыңда құрбан болсын, уа, Расулаллаһ! Кейінгі кезде Құран сүрелері мен аяттары есімнен тез шығып кететін болыпты. Жаттай алмай жүрмін, – дейді.

Сонда Пайғамбарымыз Мұхаммед Мұстафа (с.ғ.с.) оған былай дейді:

– Уа, Хасанның әкесі, есте сақтау қабілетіңді арттыратын сөздерді үйретейін бе? Өзің үйреніп алған соң өзгелерге де үйретерсің.  

– Үйретіңізші, Уа Алланың елшісі, – дейді Әли (р.а.).

–      Жұмаға қараған түні, шамаң келсе, түннің үштен бір бөлігінің соңғысында тұр. Бұл Алланың барлық құлдарының дұғасын қабыл қылатын және береке нәсіп ететін уақыт. Жақып (р.а.) Пайғамбар балаларына: «Мен күнәларыңның кешірілуі үшін Аллаға кейінірек дұға қылайын», – деп, жұмаға қараған түнді ишарат еткен. Егер бұл уақытта тұра алмасаң, түннің ортасында тұр. Оған шамаң келмесе, түннің алғашқы бөлігінде тұрып, төрт рәкат намаз оқы. Бірінше рәкатта «Фатихадан»кейін «Ясин» сүресін оқы. Ал екіншісінде «Дұхан» сүресін оқы. Үшіншісінде – «Сәжде», төртіншісінде – «Мүлік» сүресін оқы. Екі жаққа сәлем бергеннен Алланы мадақтап, Мұхаммед Пайғамбарға (с.ғ.с.) және өзге пайғамбарларға салауат айт. Содан соң, барлық мұсылманның және арамыздан кеткен діндес бауырларыңның күнәсіна жарылқау тіле. Соңынан мына дұғаны оқы: «Аллаһумма бадиъа-ссамауати уал ардый зәл жәләли уәл икрами уәл ъиззәтиль ләти лә тураму әс әлукә. Йә, Аллаһу, йә рахмәну бижәләликә уә нури уәджһикә ән тулзима қалби хифза китәбикә кәмә ъәлләмтәни. Уәрзуқни ән әтлуаһу ъала- ннахуиль-ләзи йурдыйк ғанниә Аллаһуммә бадиъа-ссамауати уәл ардый зәл жалали уәл икрами уәл ъиззатиль ләти лә тураму. Асалука. Йа, Аллаһу, йа рахмәну бижәләликә уә нури уәджһикә ән тунаууира бикитабикә бәсари уа ан тутлиқа биһи лисани. Уа ан туфаррижа биһи ъан қальби. Уа ан ташраха бихи садри. Уа ан тусиля биһи бадани, фә иннәһу лә йуъинуни ъәләл хаққии ғайрука уә лә йуътиһи илла анта. Уә лә хәулә уәлә қуәтә иллә биллаһи ъалйил ъазыим».

– Уа, Хасанның әкесі, мұны үш, бес немесе жеті жұма бойы қайтала. Алланың қалауымен нәтижесіне көресің. Мені хақ дінмен жіберген Алланың атымен ант етейін, бірде-бір мүміннің осы дұғасы қабыл болмай қалған кезі жоқ».

«Әли Асхаб бес әлде жеті түн өтпей жатып, арамызға тағы келді, – деді Абдулла ибн Аббас (р.а.). – Келді де:

– Уа, Алланың елшісі (с.ғ.с.), бұрын мен Құранның төрт аятынан артық есте сақтай алмайтын едім. Қанша жаттасам да, есімде қалмайтын. Ал қазір күніне 40 аяттан жаттап алатын болдым. Жаттаған Құран аяттарын оқи бастасам Алланың Кітабы көз алдымнан өтіп жатқандай болады. Бұрын қандай да бір сөзді не хадисті тыңдап, кейін еске түсірейін десем, ойымда түк қалмайтын еді. Қазір естігендерімнің әрбір әрпіне дейін жаттап алатын болдым, – деді.

Сонда Алла Елшісі (с.ғ.с.) тұрып:

– Қағбаның Иесімен ант етейін, сен мүмін болдың, уа, Хасанның әкесі! – деді. 

Ассалаумагалейкум уа рахматуллахи уа баракатух! Менің сізге қояр сауалым екінші әйел туралы айтып берсеніз, шариғатта бұл жайлы не айтылған?хадистерден мысал келтірсеніз екен, және арғы өмірде ер адам қай әйелімен жәннатта болады?

Уа ғалейкумуссалам уа рахматуллаһи уа баракатуһ! Назерке, біздің сайт көп әйел алуды насихаттау мақсатында емес, ислам ережелеріне сүйене отырып, Ислам ұстанымы бойынша сұраққа толық жауап беру мақсатын көздеп отырғанын айта кетпекпіз.

Қасиетті Құран көп әйел алушылықты төртеумен шектеп, әйелдер арасында әділдік құру талаптарын қойды. Әділдік барлық әйелдер мен балаларын тең материалдық қамтамасыз етіп, тең қарым-қатынас жасаумен түсіндірілді.

Исламдағы әділдік қағидаттар міндетті болып саналады: «…Бұлардың арасында да әділдік істей алмауларыңнан қорықсаңдар, бір әйелмен қанағаттансаңдар да болады…» (Ниса сүресі, 3 аят.)

Пайғамбар (с.ғ.с.) мұсылмандарды былай деп ескерткен болатын: «Екі әйелі бар адам ол екеуінің арасында әділдікті сақтамаса, ахирет күніне жарты тәнімен жетеді» (Әл-Хакім).

Көп әйел алу міндет емес екенін айта кеткен жөн. Алайда бұл көптеген мәселелерді шешетіні хақ. Мәселен, әйел бала көтере алмаған немесе ауырып, жұбайлық міндетін атқара алмаған жағдайда, күйеуі әйелімен ажыраспай, ұрпақ сүю мақсатында, екінші отбасын құру мүмкіндігіне ие болады.

Намазды жиып окуга болама?

Құрметті Айдос! Исламда жиып оқу деген жоқ. Әр намаз өз уақытында оқылуы парыз. Бұл туралы Алла Тағала Құран Кәрімде: «Намаз мұсылмандарға арнайы белгіленген уақыттарда парыз етілді» (Ниса, 103), – деп бұйырған. Намаз -Жаратушыны бес уақыт еске алу. Бір немесе екі уақыт емес, БЕС уақыт.

Ережеп айы нешесінен басталады

Құрметті Индира! Ережеп айы - сәуірдің 30-ына басталған. Отыз күнге жалғасады.

Ассалямалейкум уа рахматуллахи уа баракатух! Тахажуд намазын бітіріп Таң намазын оқи берсе болама?... Алла разы болсын!

 

Уа ғалейкумуссалам уа рахматуллаһи уа баракатуһ! Шолпан, Тәһәжжуд – түнде оқылатын намаз. Ал, Таң намазы - таң атқаннан кейін күн шықпай тұрып оқылатын намаз. Таң атпай таң намазы оқылмайды. Егер сіз тәһәжжуд намазын ұзақ оқысаңыз, яғни, сіз оқып болғанда таң атса, онда таң намазын оқысаңыз болады. Сізге де Алла разы болсын!

Ассалаумағалейкум!менің бір танысым намазхан еді,қай мазхаб бойынша оқисың деп едім мен мазхаб ұстамаймын аһли суннә бойынша оқимын деді бұл дұрыспа?

Уа ғалейкумуссалам! Рашид, «Мәзһаб» сөзі жол, бағыт, көзқарас деген мағынаны білдіреді. Шариғатта – арнайы тәсілдер, ережелер арқылы Құран мен сүннеттен шығарылған үкімдер мен көзқарастар негізінде қалыптасқан діни мектеп деген мағынада қолданылады.

Мәзһаб ұғымын жете түсіне алмаған кейбір шала сауаттылар халық арасында: «Сен пайғамбардың сүннетімен (әһли суннә жолымен) жүресің бе, жоқ әлде ханафи мәзһабын ұстанасың ба» дегендей сөздерімен ханафи мәзһабын пайғамбар жолынан бөлек етіп көрсетуге тырысуда. Әрине, бұл сөздердің астарында мәзһаб ұстанушылардың адасқандығы меңзелгендіктен, ел арасында діни дүрдараздық пен бүлікке себеп болуда.

Ханафи мәзһабы пайғамбар жолынан бөлек, жеке басына дара жол емес. Шариғат үкімдерінің қайнар көзі болып табылатын Құран және хадистің әрбір сөзінің тілдік негізгі мағынасымен қатар бірнеше ауыспалы мағыналары да бар. Тіпті, кейде аят пен хадистердің бір әрпінің өзі бірнеше мағынаны білдіреді. Аяттардың түсу себептері, кейбір себептерге байланысты хадистердің қарама-қайшы келетін, яки бір қарағанда бір-біріне қарама-қайшы сияқты көрінетін жерлері де кездеседі. Және хадистердің «сахих лизәтиһи», «сахих лиғайриһи», «хасан лизәтиһи», «хасан лиғайриһи», «әлсіз», «жалған», «мутауатир», «ахад», «мәшһур», «ғариб» сияқты қуаттылық жағынан үкім шығаруда үлкен мәнге ие дәрежелері бар. Бұларды кез-келген қарапайым адам тереңнен талдап, аражігін ажыратып, шариғи үкім шығара алмайды. Алла тағаланың өзі барлық мұсылмандарға мұндай ауыр жауапкершілік жүктемеген. Керісінше, Құранда:

«Білмесеңдер, білім иелерінен сұраңдар»(«Нахл» сүресі, 43-аят) деп білім иелеріне жүгінуді құлдарына жүктеген. Сондықтан пайғамбарымыз бақилық болғаннан кейін сахабалар мен табиғиндардың Хижаз аймағындағылары Абдуллаһ ибн Омардан, ал Куфадағылары Абдуллаһ ибн Мәсғуд (р.а.) сынды ғалым сахабалардан пәтуа сұрап, солардың айтқан үкімдерін негізге алып амал еткен болатын.

Ендеше, ана тілдері арапша әрі Мұхаммед (с.ғ.с.) пайғамбарды көздері көрген сахабалардың және сахабаларды көзі көрген табиғиндердің өздері діни мәселелерде араларындағы білімділерге жүгінген болса, кейінгі ғасырлардағы адамдардың Әбу Ханифа секілді Құран ілімімен қоса хадис ілімін, мантық-қисын, фиқһ негіздерін, сахаба фәтуалары мен басқа да ғұламалардың көзқарастарын, т.б. ислами ілімдерді жетік біліп, әрбір аятты зерделеп, мыңдаған хадисті мұқият зерттеген мүжтәһид ғалымдардың шығарған үкімдерімен жүруге қаншалықты зәру әрі мұқтаж екені айтпаса да түсінікті. Ал өз бетінше әрекет еткен адамның ақиқаттан адасуы әрі өзгелерді де адастыруы әбден мүмкін.
Ол бейнебір асау толқынды теңізге желкенсіз, әлсіз қайықпен шыққан ақылсыз бейшараға ұқсамақ. Мәзһаб ұстанбаймын деген адамның мысалы мынаған ұқсайды: Математика, физика ғылымдарында білгірлердің анықтаған тұрақты формулалары бар. Қарапайым адамдар сол формулаларды қолдана отырып есептерін шығарады. Ал оны қолданбаймын деп бас тартқандар өздері сондай формулаларды ойлап табуы ләзім. Ал ол үшін ондай адам өзінің алдындағы білгірлерден де асып түсіп, білімі олардан да терең болуы қажет. Олай болмаса, бұрынғы формулаларды қолданбаймын деуі бекер. Міне, дәл осы тәрізді мәзһаб ұстанбаймын деген адам да Имам Әбу Ханифа, Имам Малик, Имам Шафиғи, Имам Ахмад ибн Ханбал секілді мүжтаһидтік дәрежеге жетпеген жан болса, мәзһабсыз жүрем деуі де бос әурешілік.

Олай болса, ханафи мәзһабын исламнан бөлек, пайғамбар сүннетінен өзгеше жол емес, керісінше Құран аяттары мен хадистерде білдірілген ақиқаттарды анықтап, үкімдерді халыққа түсіндіруші мектептердің бірі деп түсінуіміз керек.

Қазіргі таңда хадис кітаптары алдымызда, қай хадистің сахих, ал қайсысының әлсіз екені де белгілі. Олай болса, мәзһаб ұстанудың қажеттілігі қанша?

Бұлай деп пайымдау қате болып табылады. Олай дейтініміз; Біріншіден, мәзһаб ұстанбаймын деген адам хадистердің сахихтығы мен әлсіздігін өз біліміне сүйеніп біліп отырған жоқ. Хадис ғалымдарының хадистерге берген анықтауына жүгініп отыр. Ал хадистің сахихтығы мен әлсіздігін анықтау – әр хадис ғалымының хадистерді қабылдаудағы шарттары мен талаптарына, зеректігі мен ыждаһаттылығына қарай өзгеруі мүмкін. Сондықтан кейде біреуінің сахих дегенін екінші бірі қабылдамауы мүмкін.

Олай болса, әр хадисті өзі жеке зерттеп, оларды риуаят еткен хадис тізбектеріндегі мыңдаған адамдардың өмірбаянын жеке-жеке тексеріп, сараламаған адам хадистің дәрежелерін білуде белгілі бір хадис ғалымдарының берген анықтауына сүйеніп отыр.

Олардың мынау сахих дегеніне сахих деп, анау әлсіз дегеніне әлсіз деп хадиске берген үкімін ұстануда. Бұл өз кезегінде хадис ілімінде белгілі бір мәзһаб ұстанып отыр деген сөз. Ал енді фиқһта белгілі бір мәзһаб ұстауға қажеттілік жоқ деген адам хадистің сахихтығы мен әлсіздігін анықтауда да мәзһаб ұстанбауы тиіс.

Ал ұстанады екен, онда фиқһ мәселелеріндегі мәзһаб ұстануға да қарсы шықпауы тиіс(Зафар Ахмад әл-Усманиют-Тахауани, Қауағиду Ъилмил-хадис, 466-457-бет. «Дарус-Салам» баспасы, Каир қаласы, 2000 ж). Екіншіден, хадистердің сахих, әлсіз секілді дәрежелерінің белгілі болуы – үкім шығару үшін жеткіліксіз.

Себебі, хадистердің қайсысының үкімінің жалғасып, қайсысының мәнсұх (үкімінің жойылған) екенін білмек керек. Қайсысының қандай жағдайда айтылғанын білу үшін сол тақырыпқа қатысты айтылған хадистердің бәрін оқып, ондағы нәзік мағыналарды бір-бірімен салыстыра алатындай дәрежеде білімге ие болу қажет.

Ал мұның бәрін базардағы саудагер яки, көлік жүргізіп жүрген қарапайым мұсылмандарды былай қойғанда, арнайы бес-алты жыл діни ілім алып шыққан маман да біле бермейді.

Үшіншіден, фиқһта тек қана сахих хадистермен емес, кейде әлсіз хадиспен де амал етіледі. Мысалы «әлсіз» делінген хадис басқа жолдармен риуаят етілсе, «Хасан ли ғайриһи», яғни басқа жолмен «жақсы» дәрежесіне көтеріледі. Ал мұндай хадиспен амал етуге әбден болады.
Мысалы, Омар ибн Хаттабтан риуаят етілген хадисте былай делінеді:

«Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) қолдарын дұға ету үшін көтерер болса, оны жүзіне сипамастан түсірмейтін еді»(әт-Тирмизи, 3308).

Сондай-ақ, Ибн Аббастан (р.а.) риуаят етілген хадисте: «Пайғамбарымыз (с.ғ.с.): Алла тағаладан тілеген кезде алақандарыңның сыртымен емес, ішімен тілеңдер және алақандарыңды жүздеріңе сипаңдар деді»(әл-Мустадрак алас-сахихайн лил-Хаким, 1924. Әбу Дәууд, Бабуд-дұға. Муснад Абд ибн Хамид, 717),– делінген.

Жоғарыдағы келтірген хадистердің барлығының дәрежесі әр хадисті жеке алғанда «әлсіз». Бірақ әлсіз хадис басқа да риуаяттармен келер болса, бірін-бірі қуаттағандықтан хадистердің жалпы топтамасы «хасан» дәрежесіне жетеді. Ал «хасан» дәрежесіндегі хадиспен амал етуге әбден болады. «Сахих Бухариге» «Фатхул-бари» атты 15 томдық түсіндірме жазған Хафиз Ибн Хажар әл-Асқалани өзінің «Булуғул-Марам мин әдиллатил-әхкам» атты еңбегінде жоғарыдағы бет сипауға байланысты Тирмизидегі хадисті келтіргеннен кейін: «Бұл хадис басқа да жолдармен келген мысалы, Ибн Масғудтан. Сондықтан бет сипауға байланысты хадистердің топтамасы бұл хадистің «хасан» болуын қажет етеді» деген. Ғалым Мухаммед ибн Исмағил әс-Санғани «Булуғул-Марамға» түсіндірме етіп жазған «Субулус-Сәлам» атты кітабында Ибн Хажардың осы сөздерінен кейін: «бұл жерде дұғадан кейін бет сипаудың шариғатта бар екенін көреміз»(Субулус-сәлам, лис-Санғани), –дейді.

Сондай-ақ, кейде ханафи ғұламалары бір мәселені білдіретін сахих хадистер көп бола тұра, ол хадистерді негізге алмай басқа хадистерге сүйенгендіктен, өзгеше үкім берген. Мысалы, ханафи мәзһабында намазда бір-ақ жерде қол көтеріледі. Намазды бастаған уақытта ғана. Ал рүкүғке барғанда және қайтқан кезде тәкбір айтылғанмен, қолдар көтерілмейді. Бұған байланысты сахих хадисте:

Алқама Абдуллаһтан риуаят етті: Ол (Абдуллаһ ибн Мәсғуд): «Мен сендерге Алла елшісінің намазын оқып көрсетейін бе? – деп намаз оқыды. Намазда екі қолын бір-ақ рет көтерді».

Бұл хадис Насайиде келтірілген. Дәрежесі сахих. Және бұл хадис Ибн Әби Шәйбада да келтірілген. Оның риуаятындағы жеткізген жеткізушілердің бәрі Бухари мен Муслимнің шартына сай. Бұл хадис тағы да Ахмадтың «Муснадында» келген. Ханафи ғалымдары рүкүғқа иілер алдында және рүкүғдан қиямға тұрғанда қол көтерілетіндігіне байланысты басқа сахих хадистерді емес, Ибн Масғудтың осы хадисін негізге алған. Себебі, Ибн Масғуд сахабалардың арасындағы фиқһ білімін ең көп меңгерген әрі жас жағынан да ең үлкені еді. Сондай-ақ қолды рүкуғқа бара жатқанда және қайтқанда көтерілетіндігіне байланысты сахих хадисті риуаят еткен Абдуллаһ Ибн Омардың өзі іс жүзінде намазда бір-ақ рет қол көтергендігі сахих жолмен жеткен. Ендеше, ханафи мәзһабында хадисті жеткізген адамның хадисін емес, ісін негізге алғандықтан қолдар алғашқы тәкбірлерде ғана көтеріледі. Жоғарыдағы мысалдардан байқағанымыздай, белгілі мәселеде сахих хадистердің болуы үкім шығару үшін жеткіліксіз.

Ислам діні – белгілі бір уақытқа ғана емес, қияметке дейін жалғасатын жүйе, һәм, нақтылы бір қауымға ғана емес, жер бетіндегі барша адамзатқа жіберілген ақырғы дін. Ал мұндай діннің еш өзгермейтін негізгі (кулли) ата задарының жанында кейбір тармақ мәселелері адамзаттың ой-өрісінің жетілуі, заманының өзгеруі, шарттар мен жағдаяттардың әрқилы болуына байланысты өзгеру мүмкіншілігіне ие боп келеді. Сондықтан пайғамбарымыз (с.ғ.с.) «Үмбетімнің (кейбір мәселелерде) әртүрлі көзқараста болуы – рақымдылық» деген. Себебі, адам мен заман, қоғам мен ахуалдың түрлі болуы – тармақ мәселелерде біркелкілікті қабылдай бермейді. Міне, сондықтан мәзһаб ғұламалары діннің ата заңдары шеңберінде қоғамның менталитеті мен жағдаятын ескере отырып, кейбір тармақ мәселелерде түрлі үкімдер шығарған. Ал егер тармақ мәселелерде жаппай біркелкілік болғанда, мұсылмандар кей жағдайларда қиындыққа тап болар еді.

Мысалы, ханафи мәзһабында, екі намазды біріктіріп қосып оқу тек қажылық мезгілінде Арафат пен Муздәлифәда ғана рұқсат етілген. Бұдан тыс жолаушылық секілді себептерге байланысты қосып оқи алмайды. Бірақ басқа мәзһабтарда жолаушылықта т.б. қиын жағдайларда екі намазды қосып оқуға рұқсат. Осы мүмкіншілікті негізге ала отырып, ханафи мәзһабындағы кісі ұзақ сапар кезінде көпшілікке арналған көлікте болғандықтан, дәрет алып намазын уақтылы оқи алмаса, онда шафиғи мәзһабы бойынша екі намазды қосып оқып жатса, рақымдылық әрі жеңілдік болмақ.

Негізінде, ислами мәселелер «Муттафақун алейһ», «Мухтәлафун фиһ» деп екіге бөлінеді.

Біріншісі – нақты, бұлтартпас дәлелдермен дәлелденген барлық ислам ғұламаларының бір көзқарастағы мәселелері.

Мысалы, Алланың жалғыздығында, соңғы пайғамбардың Мұхаммед (с.ғ.с.) екендігінде, намаздың бес уақыттығында, т.б. осы сияқты мәселелерде жалпы мұсылмандар арасында еш талас-тартыс жоқ. Осы мұсылмандардың бір көзқараста болған мәселелеріне қарсы шыққан адамға «сенікі дұрыс емес, сен адасудасың» деп айта аламыз.

Бірақ «Мухтәлафун фиһ», яғни, мұсылмандардың әу бастан әр түрлі көзқараста болған тармақ мәселелерінде белгілі бір көзқарасты таңдаған адам екінші бір мәзһабты таңдаған адамға «сендердікі дұрыс емес, тек қана біздікі дұрыс, біздің жол ақиқат, сендер адасып жүрсіңдер» деп айта алмайды.

«Бәлкім, менің таңдағаным, меніңше, дұрысырақ» деп қана айта алады. Өйткені, барлық мәзһабтың өзіндік шариғи дәлелдері болғандықтан, «тек қана менікі дұрыс» деу – мұсылмандар арасында бүлік шығарып, өзара қырқысуларына әкеліп соғады.

Сахабалардың да одан кейін келген табиғиндардың да арасында діннің кейбір мәселелерінде әр түрлі көзқарастар болмай тұрмайтын. Мысалы, олардың арасында пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) миғражға рухымен көтерілді ме, жоқ әлде, рухымен қоса тәнімен шықты ма,, ол жерде Алла тағаланы көрді ме дегенге қатысты әр түрлі көзқарастар бар болатын. Бірақ бұл әр түрлі көзқарастар олардың бірліктері мен ынтымақтарына зәредей де кері әсерін тигізбейтін. Кейінгі мәзһаб ғұламалары да бір-бірін қатты сыйлаған. Мысалы, ханафи ғұламасы әл-Қади Әбу Усам Шафиғи ғалымы Қаффалдың мешітіне барады. Әбу Усамды көрген Қаффал муәззинге азанды ханафи мәзһабы бойынша оқылуын тапсырады. Әбу Усам намаз оқытады. Бірақ өзі ханафи мәзһабын ұстанатындығына да қарамастан, «бисмиллаһты» шафиғи мәзһабы бойынша жария оқыған(Мәурауи, әл-қаулус-садид. Абдул Желил Жандан, Мүсүлман ве мезһеб 45-бет). Міне, ғұламалардың арасындағы әр түрлі көзқарас ұстануы мен мәзһаб ерекшелігі бір-біріне деген сый-құрмет, ықыластарына кері әсерін тигізбеген.

Сондықтан біздер де ортақ мәселелерімізде бір-бірімізді қолдап, әр түрлі келіспейтін мәселерде бір-бірімізге кең түсінікпен қарай білуіміз қажет.

Христиандар мен еврейлер екеуі екі бөлек халық, діндері де екі бөлек. Ғасырлар бойы бір бірімен шайқасып, қырқысып келген. Бірақ осындай діндері де ұлттары да екі бөлек, бір бірімен ғасырлар бойы соғысып келген екі халық мұсылмандарға қарсы күресте тарихтарындағы соғыстарын, бір-біріне деген ыза-кектерін ұмытып, бірігіп ынтымақтаса білді.

Ал енді мұсылмандардың болмайтын тармақ мәселелерінде қызыл кеңірдек болып, бір-бірін ренжітіп, бүлік шығаруларына не демекпіз. Барлық мұсылмандардың Жаратушылары бір, Құрандары бір, Пайғамбарлары бір, сүнннеттері бір, намаздары бір, ораза-зекеттері бір, Қағба-құбылалары бір, дұшпандары бір, осындай сан жетпес ортақ мәселелері бола тұра «намазда қолыңды ханафи мәзһабы бойынша емес, біздікі сияқты байла, құныт дұғасын олай емес, бұлай оқы» деу сияқты иманмен салыстырғанда, түймедей мәселелерді түйедей қылып, бір-біріне ала көзбен қарап, «менің таңдаған көзқарасыммен жүрмедің» деп жүрегін ыза мен кекке бұқтыруы қандай ағаттық десеңізші.

Ғибадатта негізгі мәселе құлшылық болғандықтан, уақытымызды «қолыңды алай байла, бұлай байла» деген секілді кішігірім нәрселерге кетірмей, тақуалыққа, көркем мінезді болуға, Алланы көріп тұрғандай ғибадат етуге, халқымыздың иманға келуіне себеп болуға, жалпы еліміздің игілігі жолында жұмсасақ нұр үстіне нұр болмақ. Бәлкім кейбір мұсылмандардың маңызды мәселелерін тастап, осындай нәтижесінде ешқандай пайдабермейтін мәселелермен айналысуының түбінде басқалардың ойыны да бар шығар дей келе мұсылмандарды қырағылыққа, парасаттылыққа шақырамыз.

Құрметті мұсылмандар! Енді ғана тәй-тәй басып, мұсылманшылықты жаңадан үйреніп жүрген аз ғана халқымыздың арасында бәрінен бұрын бірлік, ынтымақ қажет. Еліміздегі мұсылмандар ғасырлар бойы ханафи мәзһабын ұстанғандықтан халық арасындағы ауыз біршілікті сақтау әрі ендіенді намаздарын оқып үйреніп жүргендердің ойын сан-саққа жүгіртпеу үшін халқымыздың үйреншікті мәзһабын насихаттауға ат салысайық.

Біз бұл сөздерімізбен ханафи мәзһабынан тыс басқа суннит мәзһабтарды адасып жүр деуден де аулақпыз. Тек айтпағымыз шет елден келген келімсек миссионерлерлер руханиятқа аш, адал халқымызды алдап арбап жатқан мына кезеңде біздің өте парасатты, аса қырағы болуымыз қажет.

Сондықтан қазіргі Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының ұстанып әрі насихаттап отырған жолы ата бабамыз ежелден ұстанған ханафи мәзһабы біздің кез келген сұрағымызға жауап беріп, қандай да болсын қажеттілігімізді өтей алатындай бай әрі өте қолайлы екенін естен шығармайық. Ендеше, басқа мәзһабты уағыздап, жаңалық ашудың адамдардың басын қатырғаннан басқа қандай пайдасы болмақ? Олай болса, біз күш-қуатымызды жаңа жол салуға жұмсағаннан гөрі ықылым заманнан үйренген жолымызды жандандырып, халықты ізгілік пен имандылыққа, бірлік пен ынтымақтыққа шақырайық.

Әссәләмуалйкум баланы қырықынан шығару ширіке жатама

Уағалейкумуссалам! Дана,баланы қырқынан шығару салты ежелден келе жатқан ғұрып. Мұндай үрдіс шариғатта жоқ. Оның  орнына жаңа туған балаға қатысты Пайғамбарымыздан мынадай үлгі қалған:

1.Тәхник. Жаңадан туылған балаға (ана сүті берілмей тұрып) құрманы шайнап, оның шырынын таңдайына жағу. Сахаба Әбу Муса әл-Ашғари бұл жайында былай дейді: «Менде ұл туылған еді. Мен оны Алланың Елшісіне алып келгенімде, оған «Ибраһим» деп ат қойды да, таңдайына құрмасын (шайнап) ысқылады. Артынан оған берекет берсін деп дұға етті..»(Бухари, «Китабуль Ақиқа», №5150-хадис).  

2.Құлағына азан айтып ат қою. Сәбидің бірінші күні немесе ең кеш жетінші күні оң құлағына азан шақырып, сол құлағына қамат айтып ат қойылады. Пайғамбарымыздың немересі Хасан туылғанда азан айтқандығы риуаят етілген(Тирмизи, «Китабуль Адзахи», №1514-хадис).

3.Ақиқа құрбанын шалу. Ақиқа құрбаны  перзент сыйлаған Алла  Тағалаға шүкіршілік  білдіру ниетімен шалынады.  Баланың туылған күнінен бастап балиғат жасына толғанға дейін ақиқа құрбандығын шалуға болады. Десе де, жаңа туған нәрестенің жетінші күні басындағы балапан шашы алынып  ат қойыла салысымен құрбан шалу – мұстахаб, яғни ұнамды іс(Нәсәий, «Китабуль Ақиқа», №4220-хадис).

4. Жетінші күні баланың балапан шашы алынып, соның салмағындай күміс беру, не оның құнына шақтап ақшалай садақа беру мүстәхаб (сауапты). Әзірет Алидің айтуы бойынша Ол (с.а.у) Хасан туылғанда бір қой құрбан шалып қызы Фатимаға: «Шашын ал да, алынған шаштың салмағындай күміс садақа бер», - деген(Тирмизи, «Китабуль Адзахи», №1519-хадис).

5. Сүндетке отырғызу. Баланың жетінші күні немесе балиғат жасына толғанға дейінгі аралық ішінде сүндетке отырғызылады. Жәбірдің риуаят етуі бойынша ардақты Пайғамбарымыз (с.а.у.) екі немересі Хасан мен Хусейнге жеті күн толғанда оларға арнап ақиқа құрбанын шалды да, оларды сүндеттеді(Бәйһақи, Китабуль Әшриба», №17006-хадис).

Ал қырқынан шығару ғұрпын орындаудың еш айыбы жоқ. Себебі, шариғатқа теріс емес. Ең дұрысын Алла біледі!