30 Сәуір 2025
2 Зуль-каада 1446Ассаламаалекум уа рахматуллахи уа баракатух!темекі жайында ,және темекіні қалай қойдыруға болады сол туралы діни тұрғыда айтып түсіндірсеңіз!
Уа ғалейкумуссалам уа рахматуллаһи уа баракатуһ! Темекі тарту пайғамбарымыздың, сахабалардың, одан кейін келген төрт мәзһаб имамдарының кезінде әдет болмаған. Сондықтан темекі тартудың адал яки арамдығына байланысты хадистерден, не төрт мәзһаб имамдарының пәтуаларынан нақты дәлел табу қиын. Ал, темекі алғаш рет XVI ғасырда пайда бола бастағаннан бері оның адал не арамдығына байланысты ислам ғұламаларының түрлі пікір білдіргенін байқаймыз. Қайсібір ғұламалар темекіні нақты харам ететін Құран, не хадистен айқын дәлелдің жоқтығын және сол ғасырларда оның адам ағзасына зияндылығы анық дәлелденбегендігін алға тартып «мәкрүһ» немесе «мүбах» деп үкім шығарса, енді біреулері Құрандағы кейбір аяттарға сүйене отырып «харам» деп кесіп айтқан.
Ислам шариғатында кейбір үкімдердің заманы мен жағдаятқа қарай түрленетіні мәлім. Темекі тарту үрдісінің кең тарамаған әрі денсаулыққа аса зияндылығы нақты дәлелдене қоймаған ертеректе берілген «мәкрүһ» үкімі бүгінгі таңда басқаша қаралатыны анық. Сондықтан кейінгі ғасырларда темекі тарту әдетінің әлемде, оның ішінде мұсылмандар арасында да кең жайылып, денсаулыққа аса зияндылығы ғылыми тұрғыда нақты анықталғаннан кейін басым көпшілік ислам ғұламалары мен бірқатар ислами ұйымдар оның анық харам екендігін айтып пәтуа шығарды. Мысалы, Мысырдағы «әл-Әзһар» университетінің жанындағы «Пәтуа комитеті» 1979 жылы темекіге «харам» деп пәтуа шығарған [1] . Сондай-ақ, әл-Әзһар университетінің бұрынғы шейһул-әкбары Жәддул Хақ Али Жаддул Хақ, Мысыр республикасының бұрынғы мүфтиі Наср Фәрид, заманымыздың Атия Сақр, Юсуф Қардауи сынды бірқатар ғалымдары да харам деп пәтуа берген.
Темекінің харамдығына байланысты мынандай дәлелдер келтіруге болады:
- «(Мұхаммед пайғамбар) Оларға пайдалы пәк нәрселерді адал етіп, зиянды нахош нәрселерді харам етеді...» [2] -делінген. Демек, Мұхаммед (с.а.у.) пайғамбардың әкелген дінінде адамға зиянды барлық нәрсе харам. Яғни, адамның ағзасына, жүрегіне, санасына, ұрпағына зиянды барлық нәрсе Құран бойынша харам деген сөз. Ал, темекі адам ағзасына, санасы мен ұрпағына зиян болғандықтан, Құранның осы аяты бойынша оның харам екендігін айту қиын емес. Құранда:«Өздеріңді өз қолдарыңмен қатерге итермеңдер!»[3] , «Өздеріңді өздерің өлтірмеңдер!»[4] делінеді. Ал шылым шегіп денсаулығына зиян тигізген кісі өз қолымен өзін қатерге итермелейді әрі өз-өзін ұзақ мерзімде «баяу өлтірген» болады.
Қазіргі таңда ғылым темекінің адам ағзасына аса зиянды екенін дәлелдеді. Дүниежүзiлiк денсаулық сақтау ұйымының (ДДСҰ) мәлiметiне сүйенсек, Жер шарындағы 1,8 миллиард 10-24 жас аралығындағы жеткіншектер темекiнiң түтiнiмен уланған. Ал Қазақстан халқының 27 пайызы (4 миллион адам) темекi шегеді. 4 миллионның 600 000 астамы қыз-келiншек болса, 120 мыңы – 13-15 жас аралығындағы жасөспiрiмдер. Отандастарымыздың басым бөлiгi 20-ға толмай жатып, шылымның “дәмiн” татады екен. Сорақысы сол, елiмiзде жылына – 25 мың, күн сайын 70 пенде темекiнiң кесiрiнен туындаған дерттерден көз жұматын көрiнедi. Дүниежүзі ғалымдарының зерттеуінше, өкпе рагы ауруларының 90 пайызы шылым шегетіндердің үлесіне тиеді екен. Егер шылым шегушілер күніне 20 тал темекі шексе, олардың өкпе рагы ауруына шалдығу қаупі өзгелерге қарағанда 10-15 есе артып, ал бүйрек дертіне бес есе көп шалдығады екен.
Езуiне шылым қыстырғандардың үштен бiрi, кейде тiптi, тең жартысының ғұмыры 15 жылға кемиді екен [5] . Әлемде әр 13 секунд сайын бір адам, әр 65 секундта бес адам темекі кесірінен көз жұмады. Жылына үш миллион адам темекіден пайда болған кеселдердің нәтижесінде қайтыс болатын көрінеді.
Шылым алдымен, қан тамырларына әсерін тигізеді, қан тамырларының жұмысын нашарлатып, оларды жіңішкертіп, қан қысымын көтеріп, жүрек талмасына жетелейді. Темекі құрамында 4000 мөлшерде химиялық зат барлығы анықталған.
Тек бір тал темекі шеккен адамның ағзасында никотиннің зардабынан бүйрек үстіндегі бездерден арденамен және норадренамен деп аталатын гармондардың жұмысы бұзылады. Осының кесірінен асқазанның қышқыл сұйықтығы (запран) артады. Үнемі темекі шегетіндер уақыт өткен сайын асқазанында гастрит (асқазанның қабынуы) және жара пайда болады.
Никотиннің әсерінен денедегі бүкіл тамырлар белгілі мөлшерде жиырылады да, жүрек бұл жұмысты атқару үшін қина лады, адамның қан қысымы артады. Миға баратын қан азаяды. Ми өз деңгейіндегі жұмыс істемейді, қандағы холестерол артады, бүйрек үсті бездерінен адренамен атты гармон қабынады да, бүтін денені өртейді. Тамырлар жиырылады, жүрек бұрынғы қызметін ауырсынады, қан қысымы жоғарылайды. Қол, аяқ тамырлары тартылып, қол мен аяққа баратын қан азаяды, қол мен аяқтың қызуы қайтады.
Денеге сіңген никотиннің әсерінен дененің барлық ағзаларында тамырдың жиырылуынан қан аз өтеді, бұл дененің, бүтін ағзалардың өз деңгейінде жұмыс істемеуіне әкеп соғады. Ми жөнінде де осындай жағдай. Демек, темекі тартатындардың жүрегі тез соққандықтан жүректің қанға және ауаға қажеттілігі артып, осыған орай, жүрекке келетін қан мен ауа азаяды. Темекі түтініндегі төрт мыңнан астам зиянды заттың біреуі – көміртегі. Көміртегі – автокөліктердің тетігінен шыққан улы газдардың бірі. Темекінің түтінімен бірге бұл да белгілі бір мөлшерде денеге кіреді.
Еркектер мен әйелдер арасындағы жыныстық қатынасқа салқындықтың басты себебі де – осы никотин.
Жалпы зерттеудің нәтижесінде, темекіден өкпе рагы, жүрек ауруы, амфизем, тыныс жолдары қабынуы сияқты аурулар пайда болады [6] .
Темекінің зардабынан пайда болатын негізгі аурулар:
· Асқа деген тәбетті қайтарады.
· Ас қорытуды қиындатады.
· Тісті сарғайтып, ауызды сасытады.
· Асқазанда жара пайда болады.
· Ерін, тіл және өңеш рагына жол ашады.
· Жөтел және қақырық пайда болады.
· Созылмалы тыныс жолдары қабынуына әкеліп соқтырады.
· Көмекей және өкпе рагына тап болушылардың 90 пайызының себебі темекіден.
· Тамырды қатайтады (атересклероз).
· Қол – аяқ тамырлары бітеді, гангрена (тән талшықтарының жансыздануы, шіруі) пайда болып, қол – аяқ кесіліп, кемтарлыққа дейін апарады.
· Ми қызметін реттейтін тамырларды да қатайтып, салдануға себепші болады.
· Жүрек ауруларына, әсіресе жүрек бұлшық еті инфарктіне (жүрек ұстамасы) қолайлылық туғызады.
· Есте сақтау қабілетін азайтады.
· Көңілсіздікке душар етеді.
· Ұйқыны азайтады.
· Теріге әжім түсіреді.
· Ер - әйелдің жақындасуына енжарлықтың басты себебінің бірі.
- 2. Құранда: «...Ішіңдер, жеңдер, бірақ ысырып етпеңдер!»[7] делінсе, басқа бір аятта: «Ысырап етпе, сөзсіз ысырап етушілер шайтанға бауыр болмақ. Ал шайтан болса, Раббысына тым күпірлік етуші-дүр»[8], – деп ысырап етудің күнә екендігін, тіпті, кісіні шайтанға бауыр ететін Жаратушыға жағымсыз іс екенін білдіреді.
Иә, адам ағзасына аса зиянды нәрсе үшін маңдай теріңмен тапқан ақшаңды жұмсаудың ысырып екені айтпаса да түсінікті. Әр күні – бір-екі құты темекіні тауысқан адам ғұмыр бойы қанша ақшаны босқа жұмсайтынын есептеді ме екен? Күніне шамамен 300 теңгенің темекісін тартқан кісі айына 9000 теңгеге, ал жылына 108000 теңгеге, ал шамамен 50 жыл тартты деп есептесек, онда 5 400 000 теңгені текке рәсуа етеді екен. Бұл сіріңке мен ауыздың жағымсыз иісін кетіру үшін шайналған сағызға кеткен ақшаны қоспағандағысы. Ал жоғарыдағы мөлшерге темекі зардабынан бұзылған денсаулығын емдеуге жұмсаған қаржысын қоссақ, аталмыш мөлшердің тағы да көбейе түсері анық. Ал енді мұндай көлемдегі қаржымен қанша мұқтаж адамның қарнын тойдырып, неше зәру жанның киімін бүтіндеп, талай науқасты емдеуге болатыны күмәнсіз. Ысырап дегенде тек ақшаны ойламауымыз керек. Пайғамбарымыздың (с.а.у.) бір хадисінде: «Адамдардың көбі Алланың өздеріне берген екі үлкен нығметінің қадірін білмейді. Олар денсаулық пен бос уақыт»[9] делінеді. Тәулігіне 20-22 дана шылым шегетіндер жылына уақытының шамамен 40 күнiн темекі тартуға пида ететінін білуші ме едіңіз?
Олай болса, «Дәрет алған кезде өзеннің жағасында болсаң да суды ысырап етпе!» деп ысырапқа қарсы соғыс жариялаған Ислам сияқты ықтиятты бір діннің темекінің үкіміне «мәкрүһ» деп жеңіл қарап, ысырапқа рұқсат беруі әсте мүмкін емес.
- 3. Пайғамбарымыз (с.а.у.) бір хадисінде: «Пияз, не сарымсақ жеген кісі бізден аулақ жүрсін немесе, намаз оқитын жерімізге жақындамасын, үйінде отырсын!»[10] деген. Неліктен? Себебі, көпшілік жиналатын жерге жағымсыз иіспен бару – Ислам этикасына қайшы. Құлшылығын алаңсыз жасағысы келетін жандардың мазасын қашырып, жеке құқығына қол сұғу деген сөз. Ал, енді адал тамақ пияз бен сарымсақты жеп мешітке кіруге, көпшілік жүретін жерге баруға болмайтын болса, тұла бойынан темекінің жағымсыз исі мүңкіген кісінің мешітке барып құлшылықтағы жамағаттың құтын қашыруға бола ма? Бұл өзгеге жасалған зұлымдық емес пе? Себебі, кез келген шылым шекпейтін кісі темекінің исін мүлде жақтырмайды, тіпті кейбір жандардың басы айналады. Құранда: «Сөзсіз Алла тағала зұлымдық жасағандарды жақсы көрмейді»[11] деп, өзгеге зияны тиген адамдардың Жаратқанның махабатынан алшақтайтынын ескерткен.
Шылым шегетіндердің айналасындағы бала-шағасы, басқа да адамдар темекі тартатындарға қарағанда анағұрлым көбірек зардабын тартатындығы анықталып отыр. Сондай-ақ, шылым шегетін әйелдерден туылған сәбилер көп жағдайда аурушаң боп дүниеге келеді. Бала емізген әйелдерде никотин емшек сүтіне араласып, осы арқылы сәби денесіне өтетінін көп аналар біле бермейді. Анасының жауапсыздығы нәтижесінде дүниеге келген аурушаң балалар мен ағзасын ана сүті арқылы улаған сәбилер ертең ақырет күні әкесі мен шешесінің жағасына жабысып, оларды қиын сұрақтың астына алары сөзсіз.
- «Бір іске себепкер болған кісі сол істі істегенмен бірдей күнә не сауап алады» деген негізгі қағида бар.
Әкесінің не жақын адамының, өзіне дәріс үйреткен ұстазының, тіпті, бейтаныс үлкен кісінің шылым шеккенін көрген бала санасында ол іс өзінің жиіркеніштілігін жоғалтады. Будақтап шыққан темекінің көк түтініне кішкентайынан көзі үйреніп, жан дүниесіне жақын қабылдаған жас жеткіншек темекі тартуға әрдайым құмарланып, құмбыл тұрады. Тіпті, шылым шегу олар үшін есеюдің нышанындай боп көрінеді. Міне, сондықтан темекі тартқан кісі қанша адамды өзі секілді жиіркенішті нәрсеге тәуелді еткенін ұмытпауы тиіс.
Кейбіреулер «темекі тартсаң жүйкеңді жұбатып, ашуыңды тарқатады» деп өздерін алдаған болады. Алайда Хақ пайғамбары (с.а.у.) ашуланғанда шылым шегуді емес, дәрет алып, намаз оқуды бұйырғанын ұмытпайық.
Сөз соңы, Пайғамбарымыздың (с.а.у.): «Қиямет күні әрбір құл ғұмырын қайда өткізгенінен, алған білімімен қандай амал жасағанынан, дүние-мүлкін қалай тауып, қайда жұмсағанынан және дене мүшесін қайда тоздырғандығынан сұралып, есеп бермейінше орнынан бір қадам алға жылжымақ емес»[12], – деген жауапкершілігі ауыр, тағылымы мол хадистерін әркез жадымызда ұстасақ игі.
Темекі шегуді тастау қиын емес. Әлемде сол әдетті тастағап, оған қайта оралғылары келмейтіндер көп. Темекіден құтылу кезеңі іске асарлық болу үшін керегі: 1. Темекінің адам организіміне келтіретін зияны туралы көрсетілген видео немесе кітап оқу. Ол не үшін доғару керек екендігі туралы түсінуге көмектеседі. 2. Шегетіндердің жанында көп болмау. Дәл осы таныстардың шеккендері үшін көбісі қайталап, тоқтай алмайтындары да сол. 3. Темекіні сағызға немесе шемішкеге ауыстыру. Одан да жақсысы-қолыңды бірдемемен босатпау.
