Ханафи мазхабында таспихти неге намаздың соңында тартады? Хадис шарифте Пайғамбарымыз  (ол кiсiге Аллаhтын игiлiгiмен салемi болсын) парыз намаздарынан кейін тартқан дейді ғой.

Абзал 

Жалпы парыз намаздардан кейін зікір айтып, дұға жасау – сүннет. Алла елшісінің (с.а.у.) бұған қатысты сахих хадистері жеткілікті. Мысалы, Әбу Һурайрадан (р.а.) жеткен Муслимдегі риуаятта Алла елшісі былай дейді:

«Кімде-кім әрбір намаздан кейін 33 рет «сұбханаллаһ», 33 рет «Алхамдулиллаһ», 33 рет «Аллаһу әкбар» десе, бәрін қосқанда тоқсан тоғыз болады, ал жүзіншісінде «Лә иләәһа иллаллаһу уахдаһу лә шариика ләһ, ләһул-мулку уә ләһул-хамду уа һуа алаа кулли шаийн қадиир» деп айтса, теңіз толқынының көбігіндей күнәсі болса да кешіріледі.»[1] Басқа бір риуаятта: «Кімде-кім парыз намаздарының артынан аятул-курсиді оқитын болса, келесі намазға дейін Алланың қорғауында болады»[2] - делінген. Сондай-ақ, басқа бір хадисте Ъуқба ибн Амр былай дейді: «Алла елшісі әрбір намаздан кейін «фалақ» пен «нас» сүрелерін оқуымды бұйырды.»[3]

Жоғарыдағы риуаяттардан байқағанымыздай намаздан кейін зікір тартып, дұға тілеу Алла елшісінің (с.а.у.) маңызды сүннеті. Ал оның дәл намаздың парызынан кейін немесе соңғы сүннеттен соң жасалатындығына байланысты мәзһаб ғұламалары арасында екі түрлі көзқарас бар. Алла елшісінің (с.а.у.) зікір мен дұға жасауды білдірген кейбір хадистеріндегі «парыз намаздан кейін» деген сөзді негізге алған ханафиден өзге мәзһабтарда зікір мен дұға парыз намаздан кейін дереу жасалады. Ал ханафи мәзһабының ғұламалары Муслимдегі Айша (р.а.) анамаздан риуаят етілген: «Алла елшісі (с.а.у.) намазда сәлем бергеннен кейін (шамамен) тек «Аллаһумма әнтас-салаам уа минкәс-сәлаам, тәбааракта иа зәл-жәлаали уал-икраам» дейтіндей уақыт қана отыратын» деген хадисті, сондай-ақ сахихул-Бухариде Умму Салама (р.а.) анамаздан жеткен: «Алла елшісі (с.а.у.) намазда сәлем бергеннен кейін әйелдер тұрып кететін. Ал өзі аз ғана кідірістен кейін ғана орнынан тұратын»[4] сынды хадистерге қайшы келмеу жағын ескеріп, зікір мен дұғаны дереу парыздан кейін емес, ақырғы сүннеттен кейін жасау қажет деген тұжырымға тоқтаған. Себебі зікір мен дұға егер парыздан кейін дереу жасалатын болса, жоғарыда Айша анамыздан риуаят етілген хадиске қайшы болмақ. Яғни, намаздан кейін жасалуы сүннет «Аятул-курсиді» немесе «фалақ» пен «нас» сүрелерін оқу, 33 рет «сұбханаллаһ», 33 рет «Алхамдулиллаһ», 33 рет «Аллаһу әкбар» және «Лә иләәһа иллаллаһу уахдаһу лә шариика ләһ, ләһул-мулку уә ләһул-хамду уа һуа алаа кулли шаийн қадиир» сынды дұғаларды айту «Аллаһумма антас-салаам уа минкас-салаам, тәбааракта иа зәл-жәлаали уал-икраам» дейтіндей мезгілден көп уақытты алатындығы сөзсіз. Ал Алла елшісі Айша анамаз жеткізгендей парыз намазынан кейін шамамен тек «Аллаһумма әнтас-салаам уа минкәс-сәлаам, тәбааракта иа зәл-жәлаали уал-икраам» дейтіндей уақыт қана отыратын.

Ендеше, Алла елшісі соңғы сүннеті бар парыз намаздарынан кейін «Аллаһумма әнтас-салаам уа минкәс-сәлаам, тәбааракта иа зәл-жәлаали уал-икраам» дұғаларына шамалас қысқа зікірлерді айтқаннан кейін орнынан тұратын да, мешіттің шетінде орналасқан бөлмесіне барып, намаздың соңғы сүннетін сонда оқитын. Артынан жоғарыда келтірілген ұзағырақ зікір, дұғаларды жасайтын. Ал соңғы сүннеті жоқ «таң» мен «екінті» намаздарында Алла елшісі (с.а.у.) зікір мен дұғаны дереу парыз намаздан кейін жасайтын. Алла елшісінің: «Кімде-кім таң намазын жамағатпен оқығаннан кейін күн шыққанша Алланы зікір етіп отыратын болса, содан кейін екі рәкат намаз оқыса, толық қажылық пен умраның сауабын алады. Толық, толық, толық»[5] - деген хадисі осы айтқанымызды нақтылай түспек.

Тарқатып түсіндірер болсақ, «Алла елшісі (с.а.у.) намазда сәлем бергеннен кейін тек «Аллаһумма әнтас-салаам уа минкәс-сәлаам, тәбааракта иа зәл-жәлаали уал-икраам» дейтіндей уақыт қана отыратын» - делінген хадис ақырғы сүннеті бар парыз намаздарына байланысты болады да, ал парыздан кейін сүннеті жоқ «таң» мен «екінді» намазы бұдан тыс қалмақ.

Яғни, «Аятул-курсиді» және 33 рет «сұбханаллаһ», 33 рет «Алхамдулиллаһ», 33 рет «Аллаһу әкбар», «Лә иләәһа иллаллаһу уахдаһу лә шариика ләһ, ләһул-мулку уә ләһул-хамду уа һуа алаа кулли шаийн қадиир» сынды ұзағырақ зікір, дұғалардың «парыз намазынан» кейін айтылатындығын білдіріп келген кейбір риуаяттарды ханафи ғұламалары сүннеті жоқ парыз намаздардан кейін деп түсінген. Сондай-ақ, хадистердегі «парыз намазынан кейін» деген анықтаушы сөз – зікір мен дұғаның соңғы сүннеттен кейін айтылуына мүлдем қайшы емес. Себебі, парыз намаздардың бекітілген сүннеттері сол намаздардың маңызды бөлігіне жатады. Себебі бұл сүннет намаздар «тәһажжүд», «сәске» намаздары секілді жеке басына бөлек намаз емес, парыздардың алдында немесе артында бірге орындалады. Мысалы, «бес уақыт намазымды оқыдым» деген кезде, әдетте парыз намаз бен қатар сүннетерін де оқылғандығы білдіріледі. Міне сондықтан хадистердегі ұзағырақ дұғалардың «парыз намазынан кейін» оқылады дегенін ханафи ғалымдары сүннетімен бірге парыз намазынан кейін деп түсінген. Бұл жайлы ханафи ғалымы ибн Ъабидин «Раддул-мұхтарда» былай дейді: «Зікірлердің парыз намаздың артынан жасалатындығына байланысты жеткен хадистер олардың сүннет намазынан бұрын жасалатындығын емес, керісінше соңғы сүннеттен кейін орындалатындығын білдіреді. Себебі сүннет намаздар парыз намаздан бөтен емес, оның ажырамас бір бөлігі һәм толықтырушысы. Сондықтан парыз намаздың соңғы сүннетінен кейін орындалған зікір, дұғаларға да парыз намаздан кейін жасалды деп айтылады»[6]

Сонымен қатар, ханафи ғалымдары ізгі амалдардың артынан жасалатын дұға-тілектерің қабыл болуға жақынырақтығын ескере отырып, парыз намазды соңғы сүннетімен бірге орындағаннан кейін барып қана дұға-тілектің жасалғанын құп көрген. Себебі парыз бен соңғы сүннет қоса атқарылғанда олардың ізгі амалдығы арта түседі.

Байқағанымыздай зікір мен дұғаны намаздың соңғы сүннетінен кейін жасаудың ханафи мәзһабында қуатты дәлелі бар. Сондықтан оған бидғат деп немесе сүннетте дәлелі жоқ деп асығыс «фәтуа» беру әсте дұрыс емес. Төрт мәзһабтың бірін ұстанатындар әдетте бір-біріне әрдайым құрметпен қараған. Әр мәзһабтың өзіндік шариғи көзқарасы мен дәлелі болғандықтан бір-біріне түсінікпен қараған.

Алайда бүгінгі таңда «мәзһаб ұстанбаймын» деп, өздерін салафи атап жүрген мәзһабсыздар осындай ұсақ мәселелерді қайта-қайта қазбалап, жамағат арасына іріткі салып жүр. Олар өздерінің аннан-мұннан шала оқыған немесе жарым естіген жарты ойын түгелдей Ислам деп пайымдайды. Өздері ұнатқан діни көзқарасты басқаша түсінуге болмайтын Құранның анық аяты немесе Алла елшісінің нақты сүннеті деп біледі. Міне сондықтан олар өздерінен өзгеше ойлайтындардың бәрін бидғатшы деп шала бүлінеді. Шын мәнінде олар діннің тармақ мәселелерінде түрлі көзқарастың болатындығын қабылдамау арқылы өздерінің нағыз бидғатшыға айналғандарын біле бермейді.

Бүгінде мешіттерімізде имамның жетекшілігінде намаз соңында тәспі тартылып, жамағатпен бірге дұға жасалады. Мұндағы мақсат намаздан кейінгі зікір-дұғаларды әлі дұрыс біле бермейтін кейбір жандарға оларды үйрету. Сондай-ақ, көп адамдар Алла елшісінің намаз соңындағы зікір, дұғаларға қатысты маңызды сүннетін орындауға аса мән бермей, көбіне тәрк қылып жатады. Сондықтан имам дауыстап тәспі тартуды бастап бергенде жамағат та өздері әрі қарай ілесіп тартып, маңызды сүннетті орындап жүр.

Кейбір кісілер жамағатпен зікір тартып, дұға жасауды «бидғат» деп ойлауы мүмкін. Алайда дінімізде бұған ешқандай тыйым жоқ. Себебі белгілі бір істі бидғатқа шығару үшін жасалатын ол істің дінде ешбір негізі болмауы шарт. Ал намаздан кейін зікір айтудың және жамағатпен дұға жасаудың шариғатта қуатты негізі бар. Яғни, жалпы алғанда намаздан кейін зікір тарту шариғатта бар. Белгілі бір істі жамағатпен істеудің сауаптылығының да дінімізде орны ерекше. Ендеше жамағатпен тәспі тартып, дұға жасау «дұға жасаңдар», «зікір айтыңдар» деп көпше түрде келген көптеген аят-хадистердің аясына кіргендіктен, шариғатқа қайшы емес. Тіпті, бұл жерде жамағатпен тәспі тартылмайды, тек имамның бастап беруімен әркім өзі тартады.

Және бір ескере кететін жайт мешітте парыз намазды оқығаннан кейін үйге барып намаздың соңғы сүннетін оқу әрине шариғатқа қайшы емес. Алайда үйлеріміз Алла елшісінің бөлмелері тәрізді мешіттің шетінде немесе оған жақын болмағандықтан, бұған қоса көшедегі жұмысымыздың көптігін ескерсек, сүннет намаздарды үйге барып оқу бүгінгі мына қауырт заманда қиын іске айналып отыр. Сондықтан мүмкіндігінше мешітте намаздың соңғы сүннетін қоса оқып, артынан зікір, дұғаларымызды жасап, бірақ шыққанымыз абзал.

[1] Сахих Муслим, 1-том, 418-бет. «Дәру Ихиа'ит-турасил-араби» баспасы, Бәйрут.

[2] Сүлейман ибн Ахмад ибн Айюб Әбул-Қасым әт-Табарани, әл-Мұъжамул-кабир, 3-том, 83-бет. «Мәктабутуз-заһраа» баспасы, 1983 ж.

[3] Ахмад ибн Ханбал Әбу Абдиллаһ әш-Шайбани, Муснаду Ахад ибн Ханбал, 4-том, 155-бет. «Муссисату Қуртуба» баспасы, Мысыр.

[4] Сахихул-Бухари. 1-том, 296-бет. «Дәру Ибни Кәсир баспасы», Бәйрут, 1987 ж.

[5] Мухаммед ибн Иса Әбу Иса әт-Тирмизи, Сунанут-тирмиз, 2-том, 481-бет. «Дарул-ихиаайт-турасил-араби» баспасы, Бәйрут.

[6] Ибн Ъабидин Мұхаммед Амин ибн Омар, Хашияту ибн Ъабидин раддул-мұхтар ъала дуррул-мұхтар, 3-том, 424-бет. «Дарус-сақафати уат-турас» баспасы, Сирия, Дамаск, 2000ж.

Қаза болған намаздарды қай уақыттарда оқиды? Алдын ала рахмет!

Нұрмұхаммед

Уағалайкум сәләм уа рахматтулахи уа баракатух! Парыз намаздар үшін мұстахап уақыттар болғанындай, жалпы намаз оқудың мәкрүһ уақыттары да бар.

1. Күн көкжиектен шығып, найза бойы көтерілгенге дейінгі уақыт. Бұл шамамен 40-45 минуттай уақыт.

2.  Күннің дәл тас төбеде тұруы. Яғни, күннің ең биікте болған кезеңі. Бұл уақыт бесін уақыты кіргенге дейін созылады.

3. Күннің сарғайып батуға бет алған мезгілі. Шамамен бұл да күн батуға 40-45 минут қалған уақыт. Бұл уақытта сол күннің тек намаздыгер намазын мәкрүһ түрде оқуға болады.

Бұл үш уақытта ешқандай қаза намазы да, жаназа намазы да оқылмайды. Бұл үш уақыт жайлы Уқба ибн Амир әл-Жуһени (р.а.) былай дейді: «Аллаһ Елшісі (с.а.у.) үш уақытта бізге намаз оқу мен өлілерімізді жерлеуімізге тыйым салды: Күн шығып көтерілгенге дейін, күн дәл тас төбеге шығып, төмен түсе бастағанға дейін және күн батуға бет алған уақытта» (Муслим, Мусафирин, 293; Әбу Дәәуд, Жәнаиз, 51; Тирмизи, Жәнаиз, 41).Осы уақыт сыртында оқысаңыз болады.