Пайғамбарымыз баланы қалай тәрбиелеген? Бірде мәдиналық бір кісі бақшасында өсіп тұрған құрмасына тас лақтырған баланы сүйреп отырып Пайғамбарымызға әкелді. Бала - жас та болса Ислам дінін қабылдаған Рафиғ ибн Амр еді. Келген кісі қатты кейіген сыңайда. Қабағы қатулы. Пайғамбарымыз болса, өзінің сабырлы қалпын сақтап: «Балапаным, құрма ағашына неге тас лақтырдың?», - деп сұрады. Бала: «Қарным қатты ашты. Құрма жегім келді» ,- дегеннен артық сөз айтпады. Әз Пайғамбар (с.а.у.) балаға: «Жерге түскенін жесең же, бірақ ендігәрі құрмаларға тас лақтырма, жарай ма?», -деді. Сосын баланың басынан сипап, оған былай деп дұға жасады: «Уа, Алла Тағалам! Бұл баланың қарнын тойдыра гөр!» 26

Ал енді осы оқиғаға психологиялық талдау жа- сай отырып, астарындағы педагогикалық тәлім-тәрбие негіздерін ұғуға тырысайық.

Біріншіден алдына ашумен алып келген балаға, оның кінәлі екенін біле тұра неге Пайғамбарымыз салған жерден ұрыспады? Өйткені, балаға ұрысқаннан гөрі оған жақсы

26

Тирмизи, буйу', 54. Ибн Мәжа, Тижарәт, 67.

93

-----------------------------------------------------Page 93-----------------------------------------------------

ИМАНИ ГҮЛ

көретініңді білдіру аса маңызды. Психология ғылымында дәлелденген осы бір әрекетке тоқталып өтейік.

Балаға мейірімділік таныту мен

сүйіспеншілігіңді көрсету

Тәрбие берудің негізгі мәйегі - мейірім мен сүйіспеншілікте. Әсіресе, кішкене балалар үшін мейірім мен сүйіспеншіліктің орны ерекше. Бұл махаббатқа олар қашанда шөлдеп тұрады. Олар тек сүйіспеншілікпен ғана өсіп-жетіледі десек артық айтқандық емес. Бала кімнен мейірім көрсе, сол адамды ерекше жақсы көреді. Әрдайым соны іздеп тұрады. Оны ренжітпей, мейірімі мен сүйіспеншілігінен ажырап қалмау үшін оның айтқандарын орындауға тырысады. Өзі жақсы көрген кісіге еліктегіш келеді. Ендеше, сүйіспеншілік - бала тәрбиесіндегі негізгі қағида. Пайғамбарымыз барлық адамзаттан сүйіспеншілігін аямаған. Жан жүрегімен жақсы көріп, әрқайсысына жеке-жеке көңіл бөлетіндіктен, әр сахаба өзін «Пайғамбардың ең жақсы көретін ада- мы мен шығармын» деген ойға қалатын. Алайда, Алла елшісінің балаларға деген мейірімі тіптен ерекше еді. Жоғарыдағы «Рафиғ ибн Амр оқиғасы» - осының нақты дәлелі. Дедектетіп Пайғамбарымызға әкеле жатқанда бұл бала қандай үрейді бастан кешті десеңізші?! «Қап, маған енді не істер екен? Не деп ұрсып, қалай жазалар екен» деп қатты қорқып келген балаға пайғамбарымыз «балапа- ным!» деген жалғыз-ақ ауыз сүйіспеншілікке толы жылы сөзін арнады. Сол жылы сөзімен қарсы алып, басынан си- пап, мейірлене қарады.

Баланың қатесін түзетіп, дұрысын үйретуде жазалау тәсілінің ерекше орнының бар екенін жоққа шығармай- мыз. Бірақ жазалаудан бұрын қателерді түзетуде ең әуелі

94

-----------------------------------------------------Page 94-----------------------------------------------------

ИМАНИ ГҮЛ

мейірім мен насихаттың әсері мол екенін ескергеніміз жөн. Себебі, балалар көбіне жасаған қателіктерінің парқына бара бермейді. Мұндай жағдайда балаларға ұрсып-зекудің пайдасынан зияны басым болуы кәдік.

Үлкендердің баланың басынан сипауы, маңдайынан сүйіп, иіскеуі яки құшақтап арқасынан қағуы, көтеріп құшағында тербетуі - бәрі-бәрі балаға оң әсерін тигізеді. Бала үлкеннің бұл ілтипатынан өзін жақсы көретіндігіне сенеді әрі сол кісіге деген құрметі де артады. Құшақтап, басын сипаған кісіні өзінің қорғаушысы деп біледі. Зерттеушілер құшаққа алынып, құштарлана сүйілмеген, басынан сипалып, маңдайынан иіскелмеген балалардың кейбір психологиялық ауруларға ұшырайтынын дәлелдеуде.

Ата-ана яки кез келген педагог үшін балаға көп ұрсып, оған ұзақ ақыл айтқаннан гөрі оның басынан си- пап, мейірім көрсетіп, арқасынан қағуы әлдеқайда әсерлі. Бұның астарында құрғақ сөздермен жеткізуге келмейтін небір сезімдер бар. Жоғарыда келтірілген оқиғада «қате іс-әрекет үстінде ұсталып, енді не істер екен» деген үреймен келген балаға пайғамбарымыз, ең алдымен, «балапаным!» деген жылы сөзін арнаған. Қорқып кел- ген балаға жылы сөз ғана айтып қоймай, «қорықпа, мен сені қорғаймын» дегендей басынан сипауы, әрине, бала жүрегіндегі қорқыныштың орнына қуаныш сыйлады. Өзіне жанашыр жан тауып, оның қасында өзін сенімді сезінген бала ойындағысын бүкпесіз айтты.

Балаға құлақ асу

Баланы әуелі тыңдай білу керек. Сөйлеген бала өзінің ішкі дүниесін ашып береді. Әр нәрсені дұрыс түсінуге бала ақылы жете бермейді. Сол себепті баланың не ойлап тұрғанын білу қажет. Біз көбіне баланы қателікке

95

-----------------------------------------------------Page 95-----------------------------------------------------

ИМАНИ ГҮЛ

ұрындырған себептерді іздемейміз. Дереу өзіне ұрса жөнелеміз. Жоғарыдағы Рафиғ ибн Амр оқиғасында пайғамбарымыз оған дереу дүрсе қоя берген жоқ, «Әй, оңбаған! Біреудің бақшасында нең бар?! Енді тас лақтырады екенсің көресеңді көрсетем, қолыңды тура шағам!» деп ұрысқан жоқ. «Неліктен тас лақтырдың?» деп, онымен тілдесті. Бала себебін айтты. Қарны ашқаны, құрма жегісі келгендігі анықталды. Аш баланың мұндай әрекетке баруы табиғи жағдай екені сөзсіз. Не істесе де дереу жазалауға жүгірмей, алдымен баланы сөйлетіп, тыңдай білу қажет.

Балалар балалықпен қате жасайды. Ал үлкендер болса, олардан үлкен кісінің істейтін ісін күтеді. Қате жасаса дереу ұрсып, жазғыра жөнеледі. Көбіне балала- рын тыңдауды қажеттілік деп те ойламайды. Бала бол- са, өз ісінің қателігін түсінбегендіктен ата-анасының яки үлкендердің не үшін ұрысқанын, яки жазалағанын түсінбей дал болады. Сөйтіп, үлкендер маған жамандық жасады яки ата-анам мені жақсы көрмейді деген ойға қалады. Міне, сондықтан баланың ішкі дүниесімен сыр- ласпастан, оның ойын білместен, жасаған ісінің дұрыс еместігін түсіндірместен оған ұрысу, жазалау дұрыс емес.

Балама нәрсе көрсету

Ата-аналардағы қателіктердің бірі - баланы не бол- са содан тыйып, іс-әрекетін шектей беруі. Баланың қате қылығын тыйған кезде, орнына басқа бір дұрыс нәрсені көрсету керек. Олай болмағанда бала баяғы істеген қателіктеріне қайта басуы я болмаса қырсық мінезділікке бейімдеуі мүмкін. Мысалы, бала ыдыс-аяқпен ойнағысы келгенде, дереу қолынан ыдысты жұлып алғаннан гөрі «ойнасаң, мә, мына сынбайтын ыдыспен ойна» деп оған

96

-----------------------------------------------------Page 96-----------------------------------------------------

ИМАНИ ГҮЛ

басқа ыдыс беру керек. Үйдің керегелерін сызғыштап ойнаған баланың қолына дереу басқа бір дәптер яки қағаз ұстатып немесе арнайы тақта мен қалам сатып алып бе- ріп: «сызсаң мынаған сыз», «жүгірсең, мұнда емес ана жерде жүгір», «көрсең, бұл фильмді емес ана фильмді көр» деген секілді баламаларды көрсетуіміз қажет. Жоғарыдағы оқиғада пайғамбарымыз «Құрмаларға тас лақтырма! Жесең, жерге түскендерін же!» деп, тыйым- мен қоса балаға басқа балама іс ұсынды.

Қазіргі кездегі қалада балалар баратын ойын зал- дары мен кино театрларда көрсетілетін фильмдер бала тәрбиесіне, мінез-құлқына залалды болуы мүмкін. Сондықтан балаларға ана жерге - мына жерге барма де- геннен гөрі, оларға басқа жағдай жасау керек. Үйге ком- пьютер алып, зияны жоқ ойындар мен фильмдердің СD- лерін дайындап, ойын ойнап, кино көретін уақыттарын белгілеген жөн.

Тілек тілеу не балаға бата беру

Ата-ана қашанда баласының тілегін Құдайдан сұрауы жөн. Бұл педагогтар үшін де маңызды. Көптеген хадис- терде баласының тілеуін тілеген ата-ана дұғаларының қабыл болатындығы айтылған. Пайғамбарымыз жоғарыдағы оқиғада балаға дұға ету арқылы дұғаның маңыздылығын білдіруде. Қолынан келер тәлім-тәрбие берген педагогтар да бұдан кейін балалар үшін үнемі Жаратқаннан тілек тілеп жүргендері дұрыс 27 .

Қорыта келгенде, адамға әр жасқа сай тәлім-тәрбие бе- руде ұлағаты мол тамаша ұстаз, ақиық Пайғамбардан алар үлгіміз көп. Оның бала тәрбиесіне қатысты көрегендігі жоғарыдағы бір оқиғамен ғана шектеулі емес. Кезінде

27

«Иени үміт» журналы, №73, Б. 21, 2006 ж.

97

-----------------------------------------------------Page 97-----------------------------------------------------

ИМАНИ ГҮЛ

тұтастай бір қоғамды жамандықтан тыйып, жақсылыққа тәрбиелеген хазіреті Мұхаммедтің (с.а.у.) өмірі мұқият зерттелуі тиіс. Ол - бала тәрбиесінде қиындық көріп жүрген ата-аналар мен педагогтар үшін таптырмас үлгі. • Пайғамбарымыз (с.а.у.) ерекше қолбасшы еді. Ел әскері өлімнен қашқан уақытта Оның (с.а.у.) жауынгерлері дінді, Отанды қорғау жолында өлімді іздеп, өлімге жүгіретін. Яғни, өлім оларды емес, олар өлімді қорқытатын. Оның тәрбиесінен өткен әрбір тұлға, жас болсын, кәрі болсын мейлі әйел болсын: «Отанымды бергенім - дінімді бергенім, дінімді бергенім - барлық нәрсемді аяққа таптатқаным. Отанымды, дінімді, ар- намысымды аяққа таптатып, қорланып өмір сүргенше, қаһарман шейіт боп өлгенім артық», - дейтіндей ержүрек батырға айналатын. Оның (с.а.у.) жетілдірген қолбасшылары Исламды бесікте тұншықтырғысы келген сол кездегі Иран, Византия сияқты ұлы державаларды өздеріне бас идірді. Мұндай соғыс тәсілін жетік білген күшті державаларды жеңу араб халқының Исламнан бұрын үш ұйықтаса түсіне де кірмейтін.

• Пайғамбарымыз керемет психолог еді. Ол адамдардың қоғамдағы дәрежесіне, ақыл деңгейі мен түсінігіне және мінез-құлықтары мен құбылмалы көңіл- күйлеріне қарай сөз таңдап, уақыт белгілейтін. Міне, сондықтан Ол кейде бір ғана сөзімен заманының заңғар тұлғаларының жүрегіне жол тауып, көңіліне Исламға деген сүйіспеншілік отын маздататын. Барлық сахабаға жүрегінен жеке орын беріп, ерекше назар аударғандықтан, әрқайсысы өзін «Пайғамбардың ең жақсы көретін адамы шығармын» деген ойда қалатын.
• Ол барлық ғылымның негізін қалап, өшпейтін хат қалдырған - ғаламның ғалымы. Оның осыдан он төрт ғасыр бұрын түйіндеп айтқан хадистері мен Оған

98

-----------------------------------------------------Page 98-----------------------------------------------------

ИМАНИ ГҮЛ

түскен Құран аяттарын - қазіргі технология мен зертха- на, жалпы ғылым дүниесі енді ғана түсініп, Оның (с.а.у.) пайғамбарлығы мен Құранның хақтығының алдында бас июде. Бүгінде ғылым өзінің сан рет жаңылып, неше мәрте қателескен жерінде Құранның әу бастан дөп ба- сып тура айтқанын көріп таң қалуда. Құрандағы ғылыми аяттар осы кітаптың «Кітаптарға иман» бөлімінде жеке берілетін болғандықтан, қазір тек Пайғамбарымыздың (с.а.у.) ғылымды он төрт ғасыр артқа тастаған бірнеше хадисін мысал ретінде келтірейік.

• Сүндет. Алла елшісі он нәрсені адам табиғатына тән нәрселердің қатарына жатқызады. Соның бірі - сүндеттелу.

Қазіргі ғалымдар ер кісінің жыныс мүшесінің аузындағы терінің ластық пен түрлі микробтарды жинайтындығын, нәтижесінде оның түрлі ауыруларға се- беп болатындығын дәлелдеуде. Ал одан сақтану жолы - сүндет жасату.

Бүгін Америка мен Англияда сүндет жасатқандардың саны миллионнан астам. «Элефтером Тинос» грек газетінің хабарлауынша, АҚШ-тың педиатриялық ака- демиясы жүргізген зерттеуге қарағанда, ұл балалардың 59,5 %-ы сүндеттеледі екен. Осылай істеу арқылы олар көптеген аурулардан сақтануды көздейді.

Кеселден қорғаушы 28

Көптеген медициналық зерттеу жұмыстары сүндеттеудің мынандай пайдалары бар екенін дәлелдеді: 1. Сүндеттелмегендерге қарағанда, сүндеттелген ерлер жыныстық қатерлі ісікке (рак) анағұрлым аз шалдығады;

2. Ері сүндеттелмеген әйелдерде жатыр

28

«Аңсар» журналы. №5. Б.10, 2007 ж.

99

-----------------------------------------------------Page 99-----------------------------------------------------

ИМАНИ ГҮЛ

мойыншығының қатерлі ісікке шалдығу қаупі 6 есе жоғары;

3. Жыныстық жұқпалы ауруларды жұқтыру қаупі сүндеттелмегендерде 8 есе жоғары; Зерттеуші ғалымдар бұған қызықты дәлелдер келтірген. Айталық, балалардың небәрі 10 немесе 30 пайызы сүндеттелетін Кения, Замбия сияқты елдерде жыныстық жұқпалы ауруға шалдыққандар жергілікті тұрғындардың төрттен бірін құраған. Ал, Бенин және Камерун секілді шамамен әр бала сүндеттелетін Африка елдерінде жұқпалы ауруларға шалдыққандар тұтас алғанда 6-ақ пайыздан аспаған. Австриялық зерттеуші ғалымдар тіптен үлкен жаңалық ашты. Олар «СПИД-ке шалдыққан ер кісілердің басым көпшілігінің сүндеттелмегендер» екендігін дәлелдеді. Өйткені СПИД вирусы ең әуелі жыныс мүшесінің ұш қабатын зақымдайтын көрінеді. Егер ол тұс микрозақым алса, қабыну қаупі өте тез жүреді екен.

4. Сексопатологтар да сүндеттелудің қажеттілігін

мойындауда;

5. Гигиеналық тұрғыдан бактериялогиялық, стафи- лококк (іріңді микроб), гонорей (жыныстың жіңішке ау- руы) микробтарынан таза болу тұрғысынан сүндет жа- сату аса керекті. Оған қоса, смегмалардың (қорғаушы ақ түйіршіктер) қабынып, жараға айналмауында үлкен рөл ойнайды.

6. Сүндет фимоз (жыныс үрпісінің жиырылып ашылмай қалуы), парафимоз, баланит, баланопостит кеселдерінің алдын алады.

• Имам Муслим «Сахихындағы» хадиске көз жүгіртсек: «Ит жалаған ыдыстарыңды тазалау үшін әуелі оны топырақпен, содан соң сумен алты рет жууларың қажет!» - делінген.

100

-----------------------------------------------------Page 100-----------------------------------------------------

ИМАНИ ГҮЛ

Ол дәуірде бүгін кейбір заттарды тазалау үшін қолданылатын нәрселер болған жоқ. Дезинфекция орны- на Алла елшісі (с.а.у.) топырақты пайдаландырды. Кейін- гі ғылыми еңбектер нәтижесінде топырақтың су секілді қызмет атқарғаны белгілі болды. Мұнымен қатар топырақ тетралит пен тетрациклин секілді заттарды да қамтыған. Осы заттар кейбір микробтарды өлтіріп дезинфекция- лау үшін пайдаланылған. Пайғамбар топырақпен жууды ескерткенде ыдыстың алдымен стерилизациялануын әмір еткен.

Сондай-ақ хадис шарифте мына мәселелерге на- зар аударылған. Итте болуы ықтимал кейбір аурулар адам денесінде де өмір сүре алады. Бұл өз алдына бөлек әңгіме.

Екіншіден, ит нәжісі адам денсаулығына зиян. Сілекейі де. Белгілі бір уақыттан кейін олардан жұғатын аурулардың алдын алу қиынға соғатындықтан стерилиза- ция өте маңызды.

Үшіншіден, алғашқы топырақпен жуу әмірінің на- зар салдырған басқа жағы, топырақтың сол сәтте стери- лизация қызметін атқаруы, бір риуаят бойынша - алты, басқа риуаят бойынша - жеті рет жуылуы керектігі ескертілді. Айтқандай-ақ, бұл тақырып Германия мен Англияда шыққан бірқатар журналдарда жазылып, Пайғамбарымыздың баянының шындығын растаған. Сүйікті Пайғамбарымыз (с.а.у.) иттер мәселесіне өте сақ қараған. Тіпті, бір кездері өз шешімімен өлтіруге де әмір берген. Бірақ, кейін бұл әмірін қайтып алып: «Егер иттер өз алдына жеке әлем болмағанда, өлтіруге әмір беретін едім», - дейді.

Мұның мағынасы: Егер ит әлемдегі адам, хайуан, өсімдік, жансыз заттар т.б. секілді жеке өз бастарына

101

-----------------------------------------------------Page 101-----------------------------------------------------

ИМАНИ ГҮЛ

экологиялық тепе-теңдікке қатысты негіздердің бірі және жаратылысының қажеті болмағанда, өлтіруге әмір берер едім. Өйткені ит - микроб ұясы. Осы тұста бір ескере кететін жайт қазақ итті жеті қазынаның біріне кіргізсе де еш уақытты бүгінгі батыстағы тәрізді үйіне кіргізіп, төріне шығармаған. Итті аң аңлау мен мал күзету, үйдің қалдық тамақтарын жегізу мақсатында ғана ұстаған. Ал бұған ислам бойынша рұқсат.

Пайғамбарымыздың (с.а.у.) көзқарасы - ерекше мұғжиза. Қазіргі заманда біздің енді-енді ежелеп оқи бастаған табиғаттағы жүйе, экологиялық тепе-теңдікті Пайғамбарымыз (с.а.у.) сонау күндердің өзінде, иттерді қыруға болмайтынын қағида етіп ұстанып заңдастырған. Біз тек қана 1400 жылдан кейін киттер, пілдер және мүйіз тұмсықтылар нәсілінің жоғалмауы қажеттігін, олардың әлемдегі тепе-теңдікті сақтайтынын ежелей бастадық. Алла елшісі сан ғасыр бұрын: «Егер иттер өз алдына жеке дара әлем болмағанда» деген кезінде тіршілікке байланысты өте терең жайтты қозғаған.

Ұлы Алла әлемді жаратып, жалпы тепе-теңдік қой- ған: «Ол өлшеу қойды. Өлшеуде шектен шықпаңдар»

29

тізгінді тең ұстап, тепе-теңдікті сақтаған. Бір-екі ауыз сөзінің өзінде біз анықт аған бірнеше мұғжиза лық жақтары бар. Осы сөздер келешекте талай ақиқаттардың шабыт қайнарына айналатын шығар. Сол заманда біреу өмір бойы ойланып, толғанып о сы сөзді айтса, кемеңгер атануына жетіп артылатын еді. Алайда, Алла елшісінің о сыған ұқсас сөздері қаншама де сеңізші.

29

Рахман сүресі/7-8.

102

аяты да о сы жалпы қағиданы е скертуде. Алла елшісі

-----------------------------------------------------Page 102-----------------------------------------------------

ИМАНИ ГҮЛ

Әр буынға бір садақа

Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.а.у.) буындарға қатысты бірқатар хадистер айтқан. Тіпті, адам денесінде қанша буын болатындығын нақты білдірген. Бір қызығы, сол хадистерде көрсетілген буын сандарын қазіргі меди- цина дәлелдеп шықты.

Буын жайында айтқан Пайғамбарымыздың хадистері

мыналар:

«Әр адамның жаратылысында 360 буын бар. Олай болса, Алла Тағаланы ұлықтаса, мақтау айтса, лә иләһа иллаллаһ, сүбханаллаһ десе, Құдайдан кешірім тілесе, ел жүретін жолдан тас, тікен немесе сүйек секілді нәрселерді жол шетіне алып тастап отырса я болмаса жақсылыққа шақырып, жамандықтан тыйса, осы жасаған жақсылықтарының барлығы 360-қа жет- се, сол күннің кешіне дейін тозақ отынан қорғалады». «Әр буын үшін адам күн сайын бір садақа борыш- ты. Екі адам арасында әділ төрелік айту да - садақа, атына міну үшін біреуге көмектесу немесе қоржынын артысу да - садақа. Жақсы, ұнамды сөз айту да - садақа. Намазға бара жатқандағы әр адымы да - садақа. Адамға зияны тиетін нәрселерді жолдан алып тастау да - садақа».

Тағы бір хадисінде сәске уақытында оқылған екі рәкат намаздың да сондай шүкіршілікке жататындығы айтылған.

Бухари мен Мүслимде риуаят етілген осы үш хадис адамның анатомиялық тұлғасын ашумен қатар құлшылық пен сауаптың кең мағынасын да қамтиды.

Екі бөлек сүйек арасын жалғайтын бөлікті «буын» дейміз. Буындар табиғи түрде мынадай топтарға бөлінеді.

103

-----------------------------------------------------Page 103-----------------------------------------------------

ИМАНИ ГҮЛ

1. Қимылдайтын буындар: тізе, тірсек, иық, ортан

жілік, аяқ-қолдың білегі мен жіліншігі секілді.

2. Аз қимылдайтын немесе мүлдем қимылдамайтын буындар: омыртқа, қол-аяқтың табан мен алақан сүйекте- рі, яғни:

А) араларын дәнекер ұлпа (ткань) жалғағандар; Ә) араларын шеміршек ұлпа жалғағандар; Б) араларын сүйек ұлпа жалғағандар.

Осы ерекшеліктеріне қарай анатомия кітаптары мен атластарын зерделегенімізде, адам дене сінде 360 буын бар екенін көреміз. (1-4 тізім). Пайғамбарымыз (с.а.у.) айтқан бұл сан медициналық зерттеулермен де дәл келеді. Пайғамбарымыздың оны нақты білдіруін қалай түсіндіруге болады? Мәйіт яки адам қаңқасы мұқият зерттелген бе, жоқ әлде, бұл пайғамбарлық мұғжиза болғаны ма?

Мәйіт пен жеке сүйектерді зерттеу арқылы буындар-

ды анықтай алмайтындығының дәлелі мынау:

Адамның бас сүйегінде 90 қимылсыз буын болады. Алайда, бұл буындар санын қаңқадан болмаса, өліктен анықтау мүмкін емес. Ал, қаңқа кезінде анықтау үшін ол адам медицина ғылымын жақсы білетін әрі тәжірибелі болуы тиіс. Өйткені, медицинадан хабары жоқ жай адам бастағы бір-бірімен астасып, ию-қию боп жатқан буын- дарды буын деп те ойламайды. Құйымшақ сүйегіндегі буындар шорланған буындарға жатады. Мейлі өлік, мейлі қаңқа күйінде қолға алған күннің өзінде медици- наны жақсы меңгермеген адамның бұл буындарды тануы мүмкін емес.

Кеуде сүйегі (sternum) 3 бөлек сүйектен құралады. Бұлардың бір буыны шеміршек, бір буыны сүйекке айналған буын пішінін құрайды. Сүйекке айналған бу- ынды білу үшін де медицинаның маманы болу міндетті.

104

-----------------------------------------------------Page 104-----------------------------------------------------

ИМАНИ ГҮЛ

Бұл екі буынды да өлік я болмаса қаңқа күйінде ажырату мүмкін емес.

Бас сүйектің орталығында орналасқан «Сфенойд» (Sfenoid) деп аталатын сүйек, бөлек-бөлек 10 жұп бас сүйегімен буынды құрайды. Бұл буындар өте күрделі, бейнелері шым-шытырық, ретсіз пішінде келген. Қуыст арында «Дискас» (discus) деп аталатын шеміршек томпақтары бар кейбір буындар да кезде седі. Беті жай ғана сүйек секілді. Адам қайтыс болып, дене сіндегі жұмсақ тіндер шіріп, қаңқаға айналғанда, бұлар буын еме с секілді көрінеді. Оларды қаңқа күйінде анықтау да сол сала мамандарының қырағылығын қажет етеді. (Кеуде сүйегі - бұғана сүйегі буыны, мойын омыртқаның артқы жағындағы буын секілді).

Баста орналасқан кішігірім аралдар секілді «Ос су- турарум» (os suturarum) деп аталатын сүйектерді өлік күйінде анықтау қиын. Оны тек қаңқа кезінде ғана анықтап, санауға болады. Жіліншіктегі «Талус» (talus) деп аталатын сүйек пен тобық сүйегінен (calcaneus) пайда бо- латын буын үш түрлі болса да, сырттай бір-ақ буын секілді көрінеді. Бұны тек қаңқа күйінде болмаса, өлік күйінде анықтау өте қиын.

Өздеріңіз де куә болып отырғандай, буындардың тобын анықтау үшін аса шебер маман болу қажет. Енде- ше, түрлері мен топтарына қарай Хазіреті Мұхаммедтің (с.а.у.) адам денесіндегі буындар санын 360 деп айтуы - оның пайғамбарлығының дәлелі.

105

-----------------------------------------------------Page 105-----------------------------------------------------

ИМАНИ ГҮЛ

106

-----------------------------------------------------Page 106-----------------------------------------------------

ИМАНИ ГҮЛ

Бұхари мен Мүслимде риуаят етілген хадистер бір жағынан мұғжизалықты білдірсе, бір жағынан

107

-----------------------------------------------------Page 107-----------------------------------------------------

ИМАНИ ГҮЛ

құлшылықпен қоса елге жақсылық жасаудың мәнін ұқтыруда.

Жоғарыдағы хадистерде келтірілген әр буын үшін садақа боп есептелген іс-әрекеттер мыналар: Алла Тағаланы пәктеу, шүкіршілік етіп, Оған мадақ айту, ұлықтау, жамандықтан тыйып, жақсылыққа бұру, сәске уақытында оқылатын екі бас намаз, лә иләһа иллаллаһ деу, Құдайдан кешірім тілеу, ел жүретін жолда жатқан тас, тікен, сүйек сияқты зиянды нәрселерді алып тастау, екі адам дауласса, әділ төрелік айту, бір адам атына мінерде демеп жіберу немесе қоржынын артысу, жақсы, ұнамды сөз айту, намаз үшін мешітке бару.

Бұл ат алған жақсылықт ардың әрбірі бір-бір буынның өтеуі, шүкірі, с адақасы ретінде қабыл бола- ды.

Буындар қалайша адам денесіндегі сүйектерді бітістіріп, тұтастай бір ағза ретінде қимылдауын қамтамасыз етсе, хадистерде айтылған жақсылық жа- сай жүру де ел арасындағы өзара бауырмалдықты, ағайындықты, сүйіспеншілікті арттыратын байланыстарға жатады.

Хадис астарынан ғылыми шындықпен қатар қоғамдық өмірдің тыныштығы мен бейбітшілігін нығайтатын әрі мол сауапқа кенелтетін іс-шаралар жатқанын көреміз 30 .

• Ішіп-жеу өлшемі. Салауатты өмір салтын қалыптастыру медицинаға қатысты. Алла елшісі: «Тамақтанған шақта асқазанның үштен бірін - тамаққа, үштен бірін - суға, үштен бірін - ауаға қалдырыңдар. Алланың қатты ашуланған ыдысы - толы асқазан», - дейді.

30

«Аңсар» журналы. №2. Б.27, 2006 ж.

108

-----------------------------------------------------Page 108-----------------------------------------------------

ИМАНИ ГҮЛ

Басқа хадистер де бар. Алла елшісінен: «Үмбетім жайында ең қорыққан нәрселерім: үлкен қарын мен көп ұйқы. Жалқаулық пен «яқин» әлсіздігі».

Өмірін бақылаусыз, есепсіз, аңғалдықпен өткізіп, ғұмырының соңына дейін алаңсыз ұйықтап өткен адам- ның семіріп май жинауы, май жинаған адамның семіз бола- тыны даусыз. Адам толған сайын көп жейді. Жеген сайын өзін салғырттыққа салады. Өте көп жеген адам, әлбетте, көп ұйықтайды, көп ұйықтаған адамда сөзсіз «яқин» яғни терең түсінік немесе берік иман пайда болмайды. Қай жағынан алып қарасаңыз да, барлығы Алла елшісін қобалжытқан. Бұл туралы медицина ғалымдарының ғылыми қорытындыларын оқып қарасаңыз, Алла сүйіктісінің (с.а.у.) сан ғасырлар бұрын айтқан сөздерінің кәміл шындық пен ақиқат екеніне көзіңіз жетеді. • Шыбынға қатысты шындық. Бұхаридің жеткіз- ген хадисіне сүйене отырып, Алла елшісін (с.а.у.) тыңдайық: «Кей адамның (су немесе тамақ) ыдысына шыбын түссе, батырып жіберіп, қайта алып таста- сын. Өйткені қанаттарының бірінде ауру, енді бірінде шипа бар».

Әуелі, шыбынның микроб тасуы, сол кездегі адамдар үшін беймәлім нәрсе еді. Шыбын бір сұйық затқа түскенде, қанаттарының бірін сақтықпен, жоғарыда ұстауға тыры- сады. Екі қанатын бірдей батырмайды. Өйткені қонған жерінен қайта ұшқанда, құрғақ қанаты оның ұшып кетуіне жеңілдік жасайды. Осылайша ұшып кетеді, бірақ ішкен астарымызға қалдырған микробтарымен бізге де ауру жұқтырады.

Екіншіден, (мұндай жағдайда е скертілген нәрсе) шыбын түгелдей ыдысқа батырылып, қайта шығарылып тасталады. Өйткені оның бір қанатында микроб, екінші

109

-----------------------------------------------------Page 109-----------------------------------------------------

ИМАНИ ГҮЛ

қанатында сол микробты жоятын антимикроб бар. Өліммен арпалысқан шыбынның арқасынан нұқып кеп жібергенде, сақталған антимикроб құтысы жарылып кетеді. Осылайша шыбын алғашқы қанатымен жұқтыр- ған микробты дезинфекциялайды. Бұлай жасау діни міндет болмаса да, қажет жағдайда қолдануға болатын ғылыми ақиқат.

Бұл мәселенің ғылыми тұжырымын ғалымдар шыбынның арқасынан басқан кезде микроскоп арқылы кейбір микробтардың кәдімгідей қимылдап жүргендерін растайды. Бүгінде олардың стерилизация қызметшілері екеніне ғалымдар толық көз жеткізіп отыр 31 .

• Пайғамбарымыз (с.а.у.) бір хадисінде: «Кімде кім май (крем) жаққысы келсе, ең алдымен қастарынан ба- стасын. Өйткені бұл бас ауыруын қайтарады. Адамның қасы - денесінде ең алғаш пайда болған түктер» деген. Бұл хадистен адамның қасы мен бас ауруының ара- сында байланыс бар екенін әрі қастың адам баласының денесінде пайда болған ең алғашқы түк екенін түсінеміз. Бұл жайлы проф. Увейс Маскордың «Эмбриология»

атты дәріс кітабында былай делінеді:

«Ең алғашқы түктер эмбриондық төртінші кезеңде

пайда болады. Ол түк - қастар».

Бүгінгі таңда дамыған медицина ғылымы дәлелдеп отырған бұл ғылыми шындық та пайғамбарымыздың (с.а.у.) шынайы елші екендігін дәлелдеуде. Өйткені Пайғамбарымыздың (с.а.у.) дәуірінде ананың жатырындағы эмбрионды (ұрықты) толық зерттеп білетіндей қазіргі таңдағы микро скоп, рентген сияқты құралдар жоқ еді.

31

Ән-нурул-халиду Мухаммадун мафхаратул-инсания.

110

-----------------------------------------------------Page 110-----------------------------------------------------

ИМАНИ ГҮЛ

Мұғжизалар - пайғамбар дәлелі

Алла Тағала жер бетіне жіберген әрбір пайғамбарына шынайы елші екендігін дәлелдеу үшін мұғжизалар бер- ген. Мұғжизаның ерекшелігі - әдеттегі табиғат заңдарына қарама-қайшы және пайғамбарлардан басқа ешкімнің еншісіне бұйырмаған ғажайып таң қаларлық істер. Мы- салы, Айдың Пайғамбарымыздың ишараты арқылы екіге бөлінуі секілді. Барлық мұғжизаны жарататын Алла Тағала екенін ескерсек, «мүмкін емес» деп күмән келтірудің өзі бекер. Себебі Алланың әр нәрсеге билігін жүргізген шек- сіз құдіреті үшін «Болмайды, болуы мүмкін емес» деген нәрсе жоқ. Ешбір мұғжиза Алланың қалауынсыз жүзеге аспайды. Пайғамбарымыздың пайғамбарлығына дәлел ретінде самсаған мұғжизаларынан бірнешеуін келтірейік. • Пайғамбарымызға берілген ең үлкен мұғжиза - Құран. Себебі Пайғамбарымыз (с.а.у.) қияметке дейін үкімі жалғасатын ақырғы пайғамбар болғандықтан, оған түскен Құран да мәңгілік мұғжиза болмақ. Басқа мұғжизаларды сенімді тұлғалар тарапынан естіп білсек, Құранның мұғжизалығын қияметке дейін келіп-кетер барлық адамзат өз көзімен көруде. Құран Кәрімнің за- ман ескірген сайын қазір түсіп жатқандай жаңара түсуі, күннен-күнге артына еріп, әр аятын шамшырақ еткен жамағат санының көбеюі, технология дамып, білім озған сайын ғылым дүниесінің биік шыңынан көрініп, ны- сананы 14 ғасыр бұрын нұсқауы - Оның хақ екендігін білдірсе, Пайғамбарымыздың хақ елші екендігін паш етеді. Құранның мұғжизалығына «Кітаптарға иман» атты арнайы бөлімде кеңінен тоқталамыз.

• Айдың екіге жарылу мұғжизасы. Бір күні Әбу Жәһил мен Уәлид ибн Мұғира бастаған бір топ мүшрік Пайғамбарымызға келіп:

111

-----------------------------------------------------Page 111-----------------------------------------------------

ИМАНИ ГҮЛ

«Егер сен, шынында да Аллаh Тағаланың тара- пынан міндет жүктелген пайғамбар болсаң, бізге аспандағы айды екіге бөліп көрсет... Айдың жар- тысы Әбу Құбайыс тауының, екінші бөлігі Құайқан жотасының үстінен көрінсін» - деп талап қойды.

Пайғамбарымыз (с.а.у.) олардан:

- Осы тілектеріңді орындасам, иман келтіресіңдер

ме?- деп сұрады.

Олар:

- Әрине, о не дегенің! - деп жауап берді.

Мүшріктер сүйікті пайғамбарымыз Мұхаммедке (с.а.у.) келген тұста айдың дөңгеленіп толған сәті еді, яғни он төртінші түні. Алла елшісі (с.а.у.) Жарылқаушысының бұйрығымен Айға қарай қолын созып, сұқ саусағымен ортасынан бөлгендей ишара жасады. Пайғамбардың осы әрекетін күтіп тұрғандай-ақ, ай дәл ортасынан екіге бөлініп, мүшріктердің сұрағанындай, жартысы Әбу Құбайыстың, жартысы Құайқанның төбесінен көрінді. Ардақты Пайғамбарымыз айналасындағыларға: «Куә болыңыздар! Куә болыңыздар! Әнекей,

төбелеріңізге қараңыздар!» - деп дауыстады 32 .

Мүшріктер Пайғамбарымыздың (с.а.у.) бұл айқын мұғжизасына сиқыр деп қарсы шығып, сырттан келген- дерге: «Айдың екіге бөлінгенін көрдіңдер ме?» деп сұраған уақытта көрдік деген көңілдеріне ұнамайтын жауапқа тап болып, амалсыз «Мұның сиқыры айға да әсер етіпті», - деп тот басқан жүректері міз бақпады.

• Пайғамбарымыздың (с.а.у.) мұғжизасы арқылы бір уыс тамақтың берекесі артып, мың адамға дейін жетіп асқандығы 33 , су тапшы кезде саусақтарының арасынан

32

33

Бухари, манақиб/3636. (ауд: Дамира Өмірзаққызы, Адамзаттың асыл тәжі, 1-том, 237.) Бухари, манақиб/3578.

112

-----------------------------------------------------Page 112-----------------------------------------------------

ИМАНИ ГҮЛ

атқылап аққан судан үш жүздей сахабаның сусындап әрі дәрет алғаны 34 жайлы көптеген сахих риуаяттар бар.

• Аурулардың емделіп, жазылу мұғжизасы. Пайғамбарымыз (с.а.у.) Хайбар шайқасында:

- Әли ибн Әби Тәліп қайда?-деп сұрады. Сахабалар: - Уа, Расулаллаһ! Оның көзі ауырып жатыр, деді. - Дереу оған хабар беріңдер, - деді. Сахабалар дереу Әлиді алып келді. Пайғамбарымыз (с.а.у.) киелі түкірігін Әлидің көзіне жағып, оған дұға жасағаны сол екен Әли жазылып шыға келді...

Міне, Пайғамбарымыздың осы секілді көптеген мұғжизалары Оның хақ пайғамбар екендігіне куәлік етеді.

Пайғамбарымыздың (с.а.у.) келешекке

байланысты хабарлары

Алла елшісінің (с.а.у.) кейіннен болатын көптеген оқиғаларды бейне бір теледидар экранынан көріп тұрғандай айна-қате сіз хабар беруі де - Оның пайғамбарлығының дәлелі. Пайғамбарымыздың берген хабарларынан бірнеше мысал келтірейік:

• Алла елшісінің (с.а.у.) Бәдір шайқасының алдында Әбу Жәһил, Утба, Шәйба және Уәлид сияқты діннің қас дұшпандарының о сы соғыста қаза табатындықтарын, тіпті әрқайсысының қайда жер жастанатындықтарына дейін дөп басып сахабаларына хабар беруі 35 және айтқандарының айна-қате сіз келуі - Оның (с.а.у.) тек Хақтың пәк елшісі екендігінің белгісі.

34 35

Бухари, манақиб/3576. Муслим, Жәннат.

113

-----------------------------------------------------Page 113-----------------------------------------------------

ИМАНИ ГҮЛ

• «Менен кейін халифалық отыз жыл жалғасады. Сосын патшалық болады» 36 - деген Алла елшісінің сөздері кейіннен дәл айтқанындай болды.

1. Әбу Бәкір (р.а.) 2 жыл 3 ай. 2. Омар (р.а.) 10 жыл 6 ай.

3. Осман (р.а.) 11 жыл, 11 ай, 18 күн. 4. Әли (р.а.) 4 жыл, 9 ай. 5. Хасан (р.а.) 6 ай 22 күн.

Барлығын қосқанда 30 жыл 37 .

• «Омар тірі кезде бүлік болмайды. Омар барлық бүлік - фитна есіктерін жабады», «Осман Құран оқып отырғанда өлтіріл еді», «Хайбар қамалы Әлидің қолымен алынады», «Әбу Зәрр жалғыз өмір сүріп, жалғыз өл еді», «Менен (с.а.у.) кейін әһли бәйт ішінен алғаш қайтыс болып, маған қауышатын Фатима» секілді Пайғамбарымыздың пәк сөздері кейіннен «Сен еш күмәнсіз Расулуллаһсың, Алланың хақ елшісісің» де- гендей дәлме-дәл болып жатты. Тәурат пен Інжіл де ақырғы пайғамбар Мұхаммедтің (с.а.у.)

келетінін сүйіншілеген

Жер бетіне келіп-кеткен көптеген пайғамбарлар өздеріне түскен кітаптарда соңғы пайғамбар Мұхаммед- тің (с.а.у.) келетіні жайлы үмбеттеріне білдіріп, айтып кеткен. Алайда бұл кітаптардың заман өте келе адамдар тарапынан әр түрлі бұрмалануына байланысты бұл ха- барлар да өзгеріске ұшыраған. Сан мәрте адамдар тара- пынан әдейі бұрмаланып, өзгеруге ұшыраса да, ішінде әлі де Пайғамбарымыз Мұхаммедтің (с.а.у) келетіні жай- лы ишарат пен сүйінші хабарларға толы Тәурат, Інжіл

36 37

Тирмизи, Әбу Дәәуд.

Абдуллаһ Аймаз, Кадер илми исбаты, 10-бет.

114

-----------------------------------------------------Page 114-----------------------------------------------------

ИМАНИ ГҮЛ

кітаптарының тек бір-екі жеріне тоқтала кетуді жөн көрдік.

Тәурат сүйіншілері: Ысмайл нәсілі

Алла Тағала Тәуратта Хазіреті Мұсаға бы- лай дейді: «Олар (Израйл ұрпақтары) үшін бауырларының арасынан сен секілді бір пайғамбар шығарамын да, сөздерімді Оның аузына саламын. Ол әмірлерімнің барлығын оларға айтып жеткізеді» (Сифр:Тәсния,18:18).

Тәураттағы «Израйл ұрпақтарының бауыры» де- ген сөз тіркесі Хазіреті Ысмайлдың нәсілінен келетін пайғамбарға ишарат етілген. Себебі Израйыл ұрпақтары Ибраһимнің баласы Исхақтан тарағандықтан, олардың (израйл ұрпақтарының) бауыры Ибраһимнің екінші ба- ласы Исмайлдан тараған ұрпақ болуға тиіс. Ал Хазіреті Исмайлдың нәсілінен келгені анық жалғыз пайғамбар - Пайғамбарымыз Хазіреті Мұхаммед (с.а.у.). Алла елшісі де (с.а.у.) Хазіреті Мұса (а.с.) секілді жаңа шариғатпен келген. Аяттың соңындағы «Сөздерімді Оның аузына саламын» сөзі - Пайғамбарымыздың оқу- жазу білмейтіндігіне және Құранды ауызша жатқа оқып адамдарға жеткізетіндігіне ишарат. Тәуратта айтылған пайғамбардың Хазіреті Иса мен Хазіреті Юша (а.с.) болу ықтималына келсек, бұл ақылға қонбайды. Өйткені сөз етіліп отырған пайғамбарлар Израйл ұрпақтарынан кел- ген.

Інжіл сүйіншілері: Фарақлит

Иоганна Інжілінде: «Мәсих (Иса): «Рабб сендермен әрқашан бірге болуы үшін сендерге басқа Фарақлит береді» - деді.» (Иоганна, баб: 14, аят: 15.)

115

-----------------------------------------------------Page 115-----------------------------------------------------

ИМАНИ ГҮЛ

« Фарақлит келген кезде мен үшін куәгер болады. Сендер де маған куәлік етіңдер» (Иоганна, Баб: 14, 26). «... Мен кетпесем Фарақлит келмейді» (Иоганна,

Баб:14, аят: 7-8)

«Фарақлит» сөзі грек тілінде «Приклитос» деп өтеді. Ал «Приклитос» сөзі араб тіліндегі «Ахмет» деген сөздің мағынасымен бірдей. Бәрімізге белгілі Пайғамбарымыздың бір аты «Ахмет» болған. Тіпті Құранда пайғамбарымыздың Інжілдегі есімінің «Ахмет» екендігі айтылады 38 .

Жоғарыда ескерткеніміздей, бұларды адамдарға оймақтай ой салу үшін айттық. Қосымша мынаған тоқталсақ дейміз. Күншілдік пен кекшілдігі шырмауық- тай шырмасқан яһуди мен христиандар бар күшін салып бұрмалауға қанша тырысса да, әлі де Тәурат пен Інжілден Алла елшісінің пайғамбарлығына тән көптеген ишарат пен сүйінші табылуы мүмкін. Тәурат, Інжіл және Зәбур- дан ең аз өзгеріске түскен нұсқалары табылса, сол кезде шамасы ешқандай жорамалды да, тәпсірді де қажет етпей, Алла елшісіне (с.а.у.) байланысты көптеген ашық белгі- лер бар екенін қарапайым адам да анық аңғарады 39 .

38

39

Иенер Өзтүрік, Иені бір иорумла Ислам инанч есаслары. Ышык иайынлары.

Ән-нурул-халиду Мухаммадун мафхаратул-инсания.

116

-----------------------------------------------------Page 116-----------------------------------------------------

КІТАПТАРҒА ИМАН

«Кімде-кім Аллаға және Оның періштелеріне, кітаптарына, пайғамбарларына және ақырет күніне иман келтірмесе, қатты адасады...»

«Ниса» сүресі

«Алланың өзі де рас, сөзі де рас, Рас сөз еш уақытта жалған болмас. Көп кітап келді Алладан, оның төрті

Алланы танытуға сөз айырмас»

Абай

-----------------------------------------------------Page 117-----------------------------------------------------