Айт - арабшадан тілімізге аударғанда, «мейрам» деген мағынаны білдіреді. Айт намаздарының уәжіптігі Құран мен сүннетке сүйенеді. Біріншісі - Рамазан айты, екіншісі - Құрбан айт. Мәдинадағы бір ансар-сахаба Исламнан бұрын тойлайтын екі күннің болғаны туралы Пайғамбарымызға  (с.а.у.) айтқанда, ол: «Аллаһ сол екі күннің орнына сендерге олардан әлдеқайда жақсысын берген. Біреуі - Құрбан айт, екіншісі - Рамазан айт»,244
- дейді. Аллаһ Елшісі екі айт намазын оқығаны жайлы хабар «тәуатүр» (бұлтартпас, анық) жолмен бізге жеткен. Пайғамбарымыздың (с.а.у.) алғашқы оқыған айт намазы
- һижреттің екінші жылындағы Рамазан айт намазы. Бұны ибн Аббас айтады: «Аллаһ Елшісі (с.а.у.) Әбу Бәкір, Омарлармен бірге Рамазан айт намаздарына қатыстым. Барлығы да айт намазын хұтпадан бұрын оқыды».
Басқа бір хабарда ибн Аббас: «Аллаһ Елшісі айт намаздарын азансыз, қаматсыз оқыды», - деп риуаят

243 Муслим, Жума, 67
244 Әбу Дәәуд, Салат, 239.
 
еткен245. Жұма намазы парыз болған жандарға осы екі айт намаздары да - уәжіп. Бірақ айт намаздарында хұтпа намаздардан кейін оқылады. Бұлай оқылуы - сүннет. Айт намаздарының алғашқы уақыты - күннің көкжиектен найза бойындай көтерілгендегі уақыт. Бұл шамамен күн шыққаннан кейін 50-55 минөттей өткеннен кейін баста- лып, бесін намазының кіруіне дейін жалғасады.
Айт намазы - екі рәкат. Жамағатпен жария түрде оқылады. Азан мен қамат оқылмайды. Имам мысалға,
«Екі рәкат Рамазан айт намазына ниет еттім» деп ниет етеді. Жамағат «Екі рәкат айт намазына ниет еттім, ұйыдым имамға» - деп ниет етеді. «Аллаһу әкбар» деп, ифтитах (ашу, бастау) тәкбірі алынады. Қолдар бай- ланып, имам мен жамағат бірге құпиялай «Субханака Аллаһумма» дұғасын оқиды. Одан кейін имам - жария- лай, жамағат - құпиялай «Аллаһу әкбар» деп, үш рет тәкбір алады. Әрбір тәкбірді айтқанда қолдар жоғары көтеріліп, екі жанына түсіріледі. Әрбір тәкбірдің ара- сында үш тәсбих айтылатындай сәт тұрады. Үшінші тәкбірден кейін қолдар байланып, имам «Ә'узу» мен
«Бисмиллаһты» құпиялай, одан кейін «Фатиха» мен қосымша сүрені жариялай оқиды. Осыдан кейін жариялай
«Аллаһу әкбар» деп рүкүғ пен сәждеге барады. Жамағат та құпиялай тәкбір алып, имамға ұйиды. Содан кейін екінші рәкатқа бастайды. Имам құпиялай - Бисмиллаһ, жариялай - «Фатиха», содан кейін қосымша сүре оқиды. Міне, осыдан кейін осы жерде алғашқы рәкаттағыдай үш рет тәкбір алады. Бұдан кейін имам - жариялай, жамағат - құпиялай «Аллаһу әкбар» деп, рүкүғ пен сәждеге барады. Одан кейін отырып, «әт-тахият», «салауат», «рәббәнә»

245 Әбу Дәәуд, Әдаһи, 7.
 
дұғасы оқылып, екі жаққа сәлем беріледі. Яғни, бұл айт намаздарының әрбір рәкаттарында үш қосымша тәкбір бар. Бұл тәкбірлер - уәжіп.
Хұтпашы айт намаздарының артынан мінберге
шығып, тіке тұрып, жұмадағыдай екі хұтпа оқиды. Айт хұтпаларында тәкбірмен басталып, жамағат та осы тәкбірге жайлап қосылады. Жұма намазындағы сүннеттер мұнда да сүннет. Мәкрүһ болған нәрселер бұл жерде де - мәкрүһ. Айт хұтпасының намаздан бұрын оқылуы - мәкрүһ.
Имам бірінші рәкатта айт тәкбірлерін ұмытып, «Фа- тиханы» оқып жатқанда есіне түссе, дереу тәкбірлерді алып, «Фатиханы» қайта оқиды. Бірақ «Фатиха» мен Құранды оқығаннан кейін есіне түссе, тек қана тәкбірлерді алады. Қайта оқудың қажеті жоқ.

Айт намазының тәкбірлеріне кешігіп қалған жағдайда...

Айт  намазының алғашқы рәкатына қосымша тәкбірлер айтылған соң үлгеріп имамға ұйыған адам иф- титах тәкбірді алғаннан кейін, «Субханаканы» оқымай, дереу қосымша тәкбірлерді алады. Егер имам рүкүғте тұрған кезде үлгерсе, дереу түрегеп тұрған күйі тәкбір алып, рүкүғке барады. Рүкүғтегі тасбихтердің орнына қосымша тәкбірлерді қолдарын көтермей сол жерде айтады. Егер үлгере алмаса, ештеңе керек емес. Егер имамға екінші рәкатта үлгерсе, имам сәлем бергеннен кейін, оқи алмаған рәкатты қаза ету үшін қиямға барғанда қосымша тәкбірлерді «Фатиха» және қосымша сүреден кейін құпия алады.
 
Айт намазына үлгере алмаған адам жеке өзі айт на- мазын оқи алмайды. Қаласа төрт рәкат намаз оқиды. Бұл сәске намазының орнына жатады.
Құрбан намазын кешіктірмей, ал, Рамазан айт на- мазын аздап кешіктіру - сүннет. Рамазан айтта айт на- мазынан бұрын құрма секілді бір нәрсе жеу, Құрбан айтында болса, айт намазы оқылмай тұрып ештеңе жемеу - мұстахап. Бурәйда (р.а.) былай дейді; «Аллаһ Елшісі (с.а.у.) Рамазан айтында дәм татпай  үйден шықпайтын. Ал құрбан айтында намаз оқығанға дейін еш нәрсе жемейтін»246.

Тәшриқ тәкбірі

Құрбан айттың алдындағы күнді «Арафа күні» деп атайды. Бұл - Зилхижжаның тоғызыншы күні. Арафа күнінің таң намазының парызынан кейін, құрбан айттың төртінші күнінің намаздыгер уақытына дейінгі айтыла- тын тәкбірді - «Тәшриқ тәкбірі» дейді247.
Ол былай айтылады:

«Аллаһу әкбар, Аллаһу әкбар, лә иләһә иллАллаһу уАллаһу әкбар, Аллаһу әкбар уа лиллаһил-хамд». Мағынасы:  «Аллаһ ұлық (2 рет), Аллаһтан  басқа тәңірлер жоқ! Аллаһ ұлық (2 рет), Барлық мадақтар мен мақтаулар тек Аллаһқа тән».
Әбу Юсуп пен Имам Мұхаммед бойынша, парыз намазы міндетті адамға тәкбір айту - уәжіп. Яғни, жеке

246 Ахмед ибн Ханбәл, ІІІ, 232.
247 Тәшриқ (сөздікте) -  еттерді бөліп, күннің  астына қою деген мағынаны білдіреді. Құрбан айтта құрбандық бөліп таратылатындықтан осылай атаған.
 
намаз оқыған адам, жолаушы, тұрғын, ауылда, қалада тұрған ер, әйелдің бәріне бірдей ортақ. Бірақ Әбу Ханифа бойынша, тәшриқ тәкбірі уәжіп болу үшін адамның тұрғын, азат, ер кісі және бұл тәкбірдің айтылу тиіс намаздың жамағатпен оқылған парыз намаз болуы керек. Сол себепті жолаушы, тұтқын, әйел және жеке басы намаз оқыған жанға тәкбір уәжіп емес. Бірақ бұлар имаммен бірге намаз оқыса, жамағатпен бірге тәкбір айтады. Жұма мен айт намаздары оқылмайтын кіші ауылдарда тәшриқ тәкбірі айтылмайды. Айт күндері мұсылмандардың бір- бірлерін құтықтаулары, бір-бірлерімен қол алысып, дұға етулері - мәндүп.

Нәпіл намаздар

Парыз немесе уәжіп намаздардан басқа Аллаһ Елшісінің оқыған жалпы намаздары «нәпіл» деп ата- лады. Бес уақыт парыз намаздармен бірге оқылатын нәпіл намаздарға жүйелі (рауатиб) сүннет намаздары делінеді. Жүйелі сүннет намаздары «мүәккад (бекітілген) сүннет» және «ғайру мүәккад (бекітілмеген) сүннет» болып екіге бөлінеді. Бес уақыт парыз намаздармен бірге оқылмайтын нәпіл намаздарға «мәндүп нәпіл» намазда- ры делінеді.