Алғы сөз ..............................................................................................3
Пікір ....................................................................................................5
Кіріспе .................................................................................................7
Дін ....................................................................................................11
Имам ағзам........................................................................................17
Мәзһабтар арасындағы айырмашылық себептері.........................27
Құранды түсінуден туындаған айырмашылықтар ................28
Хадистерге байланысты туындаған айырмашылықтар.......31
Аят, хадистерден тыс басқа себептер....................................32
Жауапты һәм жауапкершілік ..........................................................36
Құлшылық Аллаһ Тағалаға емес, өзімізге қажет..........................37
Жауапкердің міндеттері ..................................................................40
І БӨЛІМ
ТАЗАЛЫҚ
Тазалық және көлемі........................................................................55
Тазалау жолдары ..............................................................................56
Таза саналған нәрселер....................................................................57
Нәжістер (таза саналмаған нәрселер).............................................58
Ауыр ластық (нәжіс)........................................................................58
Жеңіл ластық (нәжіс).......................................................................58
Әжетхана әдебі .................................................................................59
Истинжа ............................................................................................60
Истибра .............................................................................................60
Ғұсыл.................................................................................................60
Ғұсыл алынатын жағдайлар ............................................................61
Сүннет және мәндүп ғұсыл.............................................................62
Ғұсыл парыздары .............................................................................62
Ханафи мәзһабынша ғұсылдың парызы - үшеу ...........................63
Ғұсыл сүннеттері..............................................................................65
Жүніп адамға харам нәрселер.........................................................67
Әйелдердің хайыз, нифас және үзір халі (истихада) ....................68
Хайыз ................................................................................................68
Нифас ................................................................................................69
Әйелдің үзір қаны (итихада) ...........................................................70
Дәрет..................................................................................................70
Дәреттің парыздары.........................................................................71
Дәреттің сүннеттері .........................................................................72
Ысырап.............................................................................................76
Дәрет әдебі........................................................................................77
Дәрет мәкрүһтері..............................................................................78
Дәреттің дұғалары............................................................................78
Дәретті бұзатын нәрселер ...............................................................80
Дәретті бұзбайтын нәрселер ...........................................................82
Дәретке кедергі жасамайтын нәрселер ..........................................83
Үзірлі адамның дәреті .....................................................................83
Мәсіге мәсіх тарту ...........................................................................84
Мәсіге мәсіх тарту шарттары..........................................................85
Мәсіхті бұзатын нәрселер ...............................................................86
Орауыш, таңғыш сыртынан мәсіх тарту........................................87
Тәйәммүм алу ...................................................................................88
Тәйәммүмнің себептері ...................................................................88
Тәйәммүм сүннеттері.......................................................................89
Тәйәммүм шарттары ........................................................................90
Тәйәммүм уақыты ............................................................................90
Тәйәммүмді бұзатын нәрселер .......................................................91
ІІ БӨЛІМ
НАМАЗ
Намаз және оның дәлелдері ............................................................95
Намаздың пайдалары мен хикметтері............................................98
Иман ................................................................................................102
Адамның негізгі міндетІ................................................................104
Хақ Тағалаға деген құлшылықтың мәні ......................................106
Шүкіршілік .....................................................................................110
Намаз оқымаған жанның үкімі қандай болмақ? .........................114
Намаз түрлері .................................................................................118
Парыз намаздар ..............................................................................119
Уәжіп намаздар ..............................................................................119
Нәпіл намаздар ...............................................................................120
Намаз уақыты .................................................................................121
Бамдат (таң) намазы.......................................................................122
Бесін намазы ...................................................................................123
Аср (намаздыгер) ...........................................................................124
Ақшам намазы................................................................................124
Құптан намазы................................................................................125
Полюстердегі намаз уақыттары....................................................126
Мұстахап уақыттар ........................................................................127
Мәкрүһ уақыттар............................................................................128
Нәпіл намаз оқудың мәкрүһ уақыты ............................................129
Намаздың бес уақыт болуының хикметтері ................................130
Намаздың парыз болу шарттары ..................................................131
Намаздың сыртқы және ішкі парыздары .....................................132
Сыртқы парыздары ........................................................................132
1. Хадасаттан тазалық (Рухани тазалық)............................132
2. Нәжістерден тазалану (Заттық тазалық).......................133
3. Әуретін жабу ........................................................................133
4. Құбылаға бет бұру................................................................134
5. Уақыт.....................................................................................137
6. Ниет .......................................................................................138
Ішкі парыздары ..............................................................................139 1.Ифтитах (бастау, ашу) тәкбірі ..........................................139 2.Қиям (түрегеп тұру)..............................................................140 3.Қырағат ..................................................................................141 4.Рүкүғ ........................................................................................145 5.Сәжде ......................................................................................147 6.Ақырғы отырыс......................................................................149
Тағдил әркан...................................................................................150
Намаз уәжіптері..............................................................................151
Намаз сүннеттері............................................................................154
«Фатиха сүресінен» кейін «әминді» іштей яки жария
айту мәселесі ..................................................................................163
Сүннет әдебі ...................................................................................171
Намаз мәкрүһтері ...........................................................................172
Намаздағы мәкрүһтер: ...................................................................172
Намазды бұзатын нәрселер ...........................................................177
Азан .................................................................................................181
Азанның шығу тарихы ..................................................................183
Азанның шарттары ........................................................................186
Азаншының ерекшелігі .................................................................188
Қамат (тәкбір).................................................................................189
Бес уақыт намаздың оқылуы........................................................189
Намазды жеке оқу үлгісі ...............................................................189
Бамдат намазы .........................................................................189
Бесін намазы ..............................................................................191
Намаздыгер намазы ..................................................................192
Ақшам намазы ...........................................................................193
Құптан намазы..........................................................................194
Үтір намазы ...............................................................................194
Орындыққа отырып оқуға да болады. ....................................197
Жамағатпен намаз..........................................................................197
Жамағат намазда саптың реті .......................................................198
Имамдықтың шарттары.................................................................199
Намаздың жамағатпен оқылу үлгісі.............................................199
Имамға кешігіп ұйыған адам намазын қалай жалғастырады? ..201
Таң намазының екінші рәкатына үлгерген жағдайда.................202
Ақшам намазының екінші рәкатына үлгерген жағдайда... ........202
Ақшам намазының соңғы рәкатына үлгерген жағдайда............202
Төрт рәкатты намаздың соңғы рәкатына үлгерген жағдайда... .203
Төрт рәкатты намаздың үшінші рәкатына үлгерген жағдайда..........................................................................................203
Төрт рәкатты намаздың екінші рәкатына үлгерген жағдайда... 204
Сахаба Муаздың имамдығы..........................................................204
Жұма намазы ..................................................................................205
Жұма намазының үкімі - парыз. Парыздығы Құран мен
сүннетке сүйенеді. .........................................................................207
Жұма намазының парыздығының шарттары ..............................207
Жұма намазының дұрыс орындалу шарттары ............................208
Хұтпаның уәжіптері.......................................................................211
Хұтпаның сүннеттері.....................................................................211
Жұма намазының сүннеттері ........................................................213
Айт намаздары ...............................................................................213
Айт намазының тәкбірлеріне кешігіп қалған жағдайда... ...215
Тәшриқ тәкбірі ..........................................................................216
Нәпіл намаздар ..........................................................................217
Жүйелі (рауатиб) сүннет намаздар...............................................217
1. Мүәккад (бекітілген) сүннеттер.........................................217
2. Мүәккад болмаған (бекітілмеген) мәндүп сүннеттер ......224
Мәндүп нәпіл намаздар .................................................................225
Тахиятул-мәсжид......................................................................225
Дәрет намазы ............................................................................226
Сәске намазы .............................................................................226
Тәһажжүд намазы....................................................................226
Истихара намазы......................................................................229
Тәсбих намазы................................................................................231
Қажет намазы .................................................................................233
Сапар алдында және сапардан қайтқанда оқылатын намаз.......234
Жауын тілеу намазы ......................................................................234
Кусуф намазы .................................................................................236
Хусуф намазы.................................................................................237
Мүбәрак түндер..............................................................................237
Құран жайлы не білеміз?...............................................................239
Құран Кәрімнің Аллаһ Тағала тарапынан
жіберілгендігінің кейбір дәлелдері ..............................................240
Құран және ғылым .........................................................................245
Өсімдіктер де аналық-аталыққа бөлінеді..............................245
Желдің тозаңдау қызметі ........................................................246
Аспан әлемі үнемі кеңеюде .......................................................247
Жердің домалақтығы ...............................................................248
Жердің айналу бағыты .............................................................250
Теңіздердің бір-біріне араласпауы ...........................................251
Таулардың қозғалуы ..................................................................252
Адам баласының дүниеге келуі.................................................253
Шәуеттің бір тамшысы..........................................................254
Шәуеттегі қоспа сұйықтар ....................................................255
Сәбидің жынысы.......................................................................256
Құрсаққа ілініп тұратын ет....................................................257
Сүйектердің бұлшық етпен қапталуы ...................................257
Биікке көтерілген сайын кеуденің қысылуы ...........................259
Жаңбырдағы өлшемділік ..........................................................260
Жолаушылық..............................................................................261
Жолаушылық үкімі қай жерден басталады?.........................262
Қателік сәждесі(сәһу сәждесі) ......................................................264
Қателік сәждесі қалай жасалады?.................................................264
Сәһу сәждесін қажет ететін жағдайлар:............................265
Тиләуәт сәждесі..............................................................................268
Шүкір намазы және сәждесі .........................................................269
Шағымдануға еш қақымыз жоқ....................................................269
Жаназа намазы ...............................................................................270
Өлім тақағанда жасалатын нәрселер............................................271
Жаназаның жуылуы.......................................................................271
Шейіт жайында ..............................................................................273
Жаназаның кебінделуі ...................................................................273
Жаназа намазы ...............................................................................274
Жаназа намазының сүннеті.....................................................275
Жаназаның апарылуы мен жерленуі .......................................279
«Фатиха» сүресі..............................................................................281
«Аятул-Күрсі» ................................................................................282
«Ықылас» сүресі ............................................................................283
«Фәлақ» сүресі ...............................................................................284
«Нас» сүресі....................................................................................285
Дұғалар............................................................................................287
Ифтитах (бастау) тәкбірінен кейін құпия оқылатын
«сәна» (мадақ) дұғасы ..............................................................287
Рүкүғтан тұрар кезде айтылатын дұға................................287
Рүкүғтан тұрғаннан кейін құпия айтылатын дұға..............287
Рүкүғта оқылатын тәсбих ......................................................287
Сәждеде оқылатын тәсбих .....................................................287
Алғашқы және ақырғы отырыста оқылатын «әт-
тахият» дұғасы.........................................................................288
«Әт-тахият» дұғасынан кейін оқылатын салауат дұғасы.288
Салауат дұғасынан кейін оқылатын дұға..............................289
Үтір намазында оқылатын құныт дұғасы.............................289
Сәлем бергеннен кейін оқылатын дұға ...................................291
Азан дұғасы ................................................................................291
Намаз кестесі ..................................................................................292
ІІІ БӨЛІМ
ОРАЗА
Ораза ғибадаты...............................................................................295
Оразаның парыз болуы..................................................................295
Оразаның пайдалары .....................................................................296
1. Рамазан мен айт мейрамы...................................................296
2. Ораза жамандықтан сақтайды..........................................299
3. Қоғамдық пайдасы ................................................................302
4. Ораза ырыс-берекенің қадірін білдіреді..............................304
5. Ораза сабырлылық пен төзімділікке үйретеді ..................304
Оразаның түрлері ...........................................................................306
Парыз ораза ...............................................................................306
Уәжіп ораза ...............................................................................306
Нәпіл ораза .................................................................................306
Күн ара тұту.............................................................................306
Әр айда үш күн ораза ұстау ....................................................307
Әр аптаның дүйсенбі, бейсенбі күндері ораза ұстау............307
Шәууәл айында алты күн ораза ұстау ...................................307
Арафа күнінде ораза ұстау ......................................................308
Мухаррам айының тоғызыншы, оныншы (ашура) және
он бірінші күндері ораза ұстау мұстахап немесе сүннет....308
Харам айларда ораза ұстау .....................................................308
Шағбан айында ораза ұстау....................................................308
Мәкрүһ оразалар ............................................................................309
Оразаның уақыты мен Рамазан айының анықталу жолы ..........310
Оразаның уақыты...........................................................................310
Рамазан айының анықталуы ...................................................311
Оразаның шарттары.......................................................................312
Оразаның парыз болу шарттары............................................312
Оразаның дұрыс орындалу шарттары...................................314
Ораза ұстағандар үшін мұстахап нәрселер..................................316
Ораза ұстағандарға мына нәрселерді жасау - мұстахап. ..316
Аузы берік кісіге мәкрүһ және мәкрүһ емес нәрселер ...........319
Ораза бұзылғанда қазасы ғана өтелетін жағдайлар ...........320
Қойшы мен алма ағашы ................................................................323
Сонымен қатар мына жағдайдағылар бұзылған
оразасының тек қана қазасын өтейді ...........................................325
Әрі қаза, әрі кәффарат қажет еттірген жағдайлар.......................326
Бұлар екіге бөлінеді:..................................................................326
Оразаны бұзбайтын жағдайлар.....................................................326
Ораза ұстай алмайтындардың жағдайы.......................................328
Кәффарат түрлері ...........................................................................329
1. Ораза кәффараты.................................................................329
2. Қателесіп мұсылманды өлтірудің кәффараты.................330
3. Зиһар кәффараты .................................................................330
4. Қажылықта ихрам кезінде шаш алдырудың кәффараты............................................................................331
5. Ант кәффараты....................................................................332
Ант түрлері .....................................................................................332
Ғамус анты ................................................................................332
Лағу анты ..................................................................................333
Мун'ақид анты ..........................................................................333
Атау (нәзір).....................................................................................334
Атаудың шарттары ........................................................................334
Атау түрлері ...................................................................................336
Иғтиқаф...........................................................................................337
Иғтиқафтың шарттары ..................................................................337
Иғтиқаф әдебі .................................................................................338
Иғтиқафты бұзатын нәрселер .......................................................338
IV БӨЛІМ
ЗЕКЕТ
Зекет ................................................................................................343
Зекеттің пайдалары мен хикметтері.............................................343
Зекет ғибадатының үкімі...............................................................347
Парыздығының дәлелдері .............................................................348
1. Құран-Кәрім:..........................................................................348 2.Сүннет.....................................................................................348 3.Ижмағ .....................................................................................348
Байлығының зекетін өтемегендердің ақырет күні тарта-
тын азабы ........................................................................................349
Зекетті өтемегендердің дүниедегі тартатын жазасы ..................350
1. Мұсылман болуы....................................................................350
2. Нисап көлеміне жететін немесе одан да көп
байлыққа ие болу ...................................................................351
3. Зекеті берілетін байлықтың өсімділігі ..............................352
4. Зекеті берілетін байлыққа бір жыл толуы........................352
5. Қарыз болмауы ......................................................................354
6. Зекеті берілетін байлыққа толық ие болу .........................355
Зекеттің дұрыс орындалуы үшін қосылған шарттар ..................356
1. Ниет .......................................................................................356
2. Иелендіру (тамлик) ...............................................................358
Бұл аятта айтылған сегіз топты былай түсіндіруге болады:......359
1-2. Пақырлар мен міскіндер ....................................................359
3. Зекет жинауға тағайындалған арнайы адамдар ..............359
4. Муәллафатул-қулууб .............................................................359
5. Құлдар.....................................................................................360
6. Қарызға батқандар...............................................................360
7. Аллаһ жолында ......................................................................360
8. Қаржылары бітіп, жолда қалғандар..................................360
Қабыл болған садақа......................................................................363
Ақшаның зекеті ..............................................................................365
Алтынның зекеті ............................................................................365
Күмістің зекеті................................................................................366
Төрт-түлік малдың зекеті ..............................................................367
Түйенің зекеті.................................................................................369
Сиырдың зекеті ..............................................................................370
Қой мен ешкінің зекеті ..................................................................371
Жылқы малының зекеті.................................................................372
Сауда тауарларының зекеті...........................................................372
Қорытынды.....................................................................................374
Жер қойнауындағы қазба байлықтардың зекеті .........................374
Бау-бақша және егістік өнімдерінің зекеті ..................................374
Пітір садақа....................................................................................374
Пітір садақаның мөлшері ..............................................................376
V БӨЛІМ
ҚАЖЫЛЫҚ және УМРА
Қажылық .........................................................................................381
Қажылық ғибадатының орындалатын айлары............................381
Қажылық ғибадатының пайдалары мен хикметтері...................382
Қағбаның салынуы.........................................................................387
Қажылық ғибадатының үкімі........................................................391
Қажылықтың парыздығының дәлелдері......................................391 1.Құран .......................................................................................391 2.Сүннет.....................................................................................391 3.Ижмағ .....................................................................................392
Қажылық ғибадатының парыздығының шарттары ....................392 а) Денсаулығы болуы.................................................................393 ә) Қажетті қаражаты болуы ................................................393 б) Баратын жолдың сенімді болуы .........................................394
Әйелдерге байланысты арнайы шарттар .....................................394
Қажылыққа кедергі кейбір жағдайлар .........................................395 1.Әке - шеше ..............................................................................395 2.Ихсар........................................................................................395
Қажылық ғибадатының дұрыс орындалу шарттары ..................395
Қажылықтың парыздары...............................................................396
Ихрам (қажылықтың бірінші парызы).........................................396
Қажылық түрлері ...........................................................................397
1. Ифрад қажылығы .................................................................397
2. Тәматтуғ қажылығы ...........................................................397
3. Қиран қажылығы ..................................................................398
Ихрамның уәжіптері ......................................................................399
Миқат дегеніміз не? .......................................................................399
1. Харам аумағы ........................................................................399
2. Хил аумағы .............................................................................399
3. Әфақ аумағы ..........................................................................400
Ихрамға кірген адамға тыйылған нәрселер.................................401
1. Ихрамға кірген адамның денесіне байланысты тый- ымдар:....................................................................................401
2. Киімге байланысты тыйымдар: .........................................401
3. Харам аумағына байланысты тыйымдар: ........................402
4. Жалпы тыйымдар:................................................................402
Ихрамдағыға рұқсат істер .............................................................402
Ихрамның сүннет және мұстахаптары ........................................403
Арафатта тұру(қажылықтың екінші парызы)............... 404
Арафа күні және Арафатта тұрудың сүннеттері.........................405
Зиярат тауабы(қажылықтың үш парызының біреуі) ... 406
Тауап түрлері..................................................................................407
1. Қадум тауабы........................................................................407
2. Зиярат тауабы ......................................................................408
3. Уадағ (қоштасу) тауабы .....................................................408
4. Нәпіл тауабы .........................................................................409
5. Умра тауабы .........................................................................409
Тауаптың дұрыс орындалуының шарттары ................................409
Тауап уәжіптері ..............................................................................410
Тауап сүннеттері ............................................................................413
Қажылықтың уәжіптері .................................................................414
Ханафи мәзһабында үзір саналатын себептер ............................415
Муздәлифәда уақфа жасау (қажылықтың бірінші уәжібі).........415
Уақфаның дұрыс орындалуының шарттары ...............................415
Ақшам және Құптан намаздарын «жамғу-тахирмен» оқу.........416
Шайтанға тас лақтыру (Қажылықтың екінші уәжібі) ................417
Шайтанға тас лақтырудың уақыты ..............................................417
Айттың алғашқы күні(Зилхижжаның 10-ы)................................417
Айттың екінші және үшінші күндері(Зилхижжаның 11-і
және12-сі)........................................................................................418
Айттың төртінші күні(Зилхижжаның 13-ші) ..............................418
Шайтанға тас лақтырудың дұрыс орындалу шарттары .............419
Шайтанға тас лақтырудағы сүннеттері........................................420
Шайтанға тас лақтырудың мәкрүһтері ........................................421
Шайтанға тас лақтыруда өкілдік ..................................................421
Сафа, Мәруа төбелерінің арасында жүгіру(қажылықтың
үшінші уәжібі)................................................................................422
Сафа, Мәруа төбелері және зәмзәм суы ......................................423
Сағидің дұрыс орындалу шарттары .............................................425
Сағи уәжіптері................................................................................426
Сағи сүннеттері ..............................................................................426
Сағи қалай жасалады? ...................................................................427
Шаш алу немесе қысқарту(қажылықтың төртінші уәжібі) .......428
Шашты алғызу мен қысқартудың басқа қажылық амалда-
ры арасындағы орындалу реті ......................................................429
Қоштасу (уадағ) тауабы(қажылықтың бесінші уәжібі)..............430
Қоштасу тауабының уәжіптігінің шарттары...............................430
Қоштасу тауабын дұрыс орындаудың шарты мен уақыты........431
Қажылық сүннеттері......................................................................431
1. Қадум тауабы........................................................................432
2. Қажылық хұтпалары ...........................................................432
3. Арафаға қараған түнді Минада өткізу ..............................432
4. Құрбан айтқа қараған түнді Муздәлифәда өткізу ...........433
5. Айт күндерінде Минада қалу ...............................................433
Қажылық әдептері..........................................................................433
Қажылық ғибадатының бастан-аяқ толық орындалу барысы ...435
1. Ихрам......................................................................................435
2. Тауап .......................................................................................437
Умра ғибадаты................................................................................445
Умра ғибадатының үкімі ...............................................................445
Умраның парыздары......................................................................445
Умраның орындалатын уақыты....................................................445
Қажылықта және умрада істелетін кемшіліктер және
өтелетін жазалар.............................................................................446
1. Қажылық пен умраның қайтадан жасалуын (қаза
етілуін) талап ететін кемшіліктер ...................................447
2. Түйе немесе сиырдың жаза ретінде шалынуын
талап ететін кемшіліктер..................................................448
3. Қой немесе ешкінің жаза ретінде шалынуын талап
ететін кемшіліктер екіге бөлінеді: ....................................448
4. Пітір садақасы мөлшерінде садақа беруді талап
ететін кемшіліктер .............................................................451
5. Пітір садақасының мөлшерінен аз мөлшерде садақа
беруді талап ететін кемшіліктер ......................................452
6. Құнының өтелуін талап ететін кемшіліктер ...................452
7. Харам аумағының тыйымдарына байланысты кемшіліктер...........................................................................452
Һәди(қажылықта және умрада шалынатын құрбандар).............453
Һәди құрбандары екіге бөлінеді: уәжіп және нәпіл....................454 а) Нәпіл құрбан ..........................................................................454 б) Уәжіп құрбан ........................................................................454
Һәди құрбанының шалынатын орны мен уақыты ......................455
Өкілдік.............................................................................................456
Өкілдік шарттары...........................................................................459
Қасиетті Мәдина қаласындағы Хазіреті
Пайғамбарымыздың (с.а.у.) қабірін зиярат ету...........................461
Қажылықта оқылатын сүннет дұғалар және олардың
оқылатын орындары ......................................................................464
Тәлбия дұғасы ............................................................................464
Тауаптың барлық айналымдарында .......................................465
Сафа мен Мәруада ....................................................................465
Шайтан тасқа әрбір тасты лақтырған уақытта
оқылатын дұға...........................................................................466
Тәшриқ тәкбірі ..........................................................................466
VI БӨЛІМ ҚҰРБАН
Құрбанның танымы және Ислам дініндегі орны ........................469
Құрбан шалудың пайдалары мен хикметтері..............................469
Құрбан айтта құрбан шалудың үкімі ...........................................472
Уәжіптігінің дәлелдері:............................................................472
Құрбан шалудың уақыты ..............................................................473
Құрбандыққа шалуға болатын малдар.........................................473
Бірігіп құрбан шалу .......................................................................474
Құрбандыққа жарамайтын малдар ...............................................474
Құрбан шалуда өкілдік ..................................................................475
Құрбандыққа шалынған малдың еті мен терісі...........................477
Нәзір құрбаны.................................................................................479
VII БӨЛІМ
АҢШЫЛЫҚ
Аңшылық ........................................................................................483
Ауланған аңның етінің халал болуы үшін керекті шарттар ......485
Ислам дініндегі еті желінетін және еті желінбейтін хайуандар 487
1. Тек қана суда өмір сүретін хайуандар ................................487
2. Суда да, құрлықта да өмір сүретін хайуандар..................487
3. Тек қана құрлықта өмір сүретін хайуандар ......................488
Еті желінетін және еті желінбейтін, тек қана құрлықта
өмір сүретін хайуандар үшке бөлінеді.........................................488
Халал малдардың кейбір жағдайларға байланысты харам- дануы ...............................................................................................489
Терминдерге түсінік ......................................................................492
Пайдаланған әдебиеттер................................................................503
Мұхитдин Исаұлы Қайрат Жолдыбайұлы
ИСЛАМ ҒЫЛЫМХАЛЫ
(ХАНАФИ МӘЗҺАБЫ БОЙЫНША)
Редакторлары: Күльпара Жұмағали Ұлан Еркінбаев