Бірде ауылда беташар тойы өтті. Бірақ жаңа түскен келін: «Беташар кезінде үлкендерге сәлем салмаймын. Өйткені ол ең үлкен күнә - «ширкке» яғни, Аллаға серік қосуға жатады» деп байбалам

салды. Жиылған жұрт түкке түсінбей, «Сонда, ғасырлар бойыисламды ұстанған ата-бабаларымыз, оның ішінде қанша ғалым-ғұламалардың «үлкен күнәні» білуге өресі жетпей, сендердің білімдерің жеткен екен ғой» деп қарсылық білдірді.

Келіннің үлкендерге «сәлем салу» үрдісінің Жаратқанға серік қосуға жатып- жатпайтындығын нақты шариғи дәлелдермен айқындап берсеңіз? Иіліп сәлемдесуге ешбір көрнекті ислам ғалымы

«ширк» деп үкім шығармаған. Пайғамбарымыздың (с.а.у.) «Иіліп сәлем бермеңдер, олай істеу - Алла Тағалаға серік қосуға жатады, яки, тозақта азапталасыңдар» деген тәрізді иіліп сәлем беруді

қатты ескертіп келген сахихты былай қойғанда, әлсіз де болса, ешбір хадисі жоқ. Иіліп сәлем беруге байланысты әт-Тирмизидің хадис жинағында Әнас ибн Мәликтен риуаят етілген мынандай бір ғана хадис бар.

هُ اخَ أَ ىقَ لْإ يَ انَّ مِ لُ جُ رَّ لا للها لَ وسُ رَ اي لٌ جُ رَ لاق لاق كٍ ِلامَ نب سِ نَ أَ نع ُذ ُخْإأَيَفأ لاق َل لاق ُهُلِّب َقُي َو ُه ُم ِزَتْإلَيَفأ لاق َل لاق هل يِن َحْإنَيَأ ُه َقي ِد َص وأ معن لاق هُ حُ فِ اصَ يُ وَ هديب

«Бір кісі Пайғамбарымызға (с.а.у.): Бізден бір кісі өзінің бауырымен яки досымен ұшырасқанда оған (сәлем берген кезде) иіле ме? - деді. Пайғамбарымыз (с.а.у.): «Жоқ», - деді. Ал оны құшақтап, (бетінен) сүйеді ме? - деп тағы да сұрақ қойды. Пайғамбарымыз (с.а.у.): «Жоқ», - деді. Ал қолын алып амандаса ма?-деді. Пайғамбарымыз: «Иә», - деп жауап берді59.

Бұл хадис «иіліп сәлем салудың» ширк екендігін яки харамдығын білдірмейді. Олай дейтініміз, біріншіден, бұл хадис сахих емес. Хадистің дұрыстық дәрежесіне байланысты ғұламалар әртүрлі пікір білдірген. Хадис ғалымдары әт-Тирмизи бұл хадисті келтіргеннен кейін оған «хасан» деп баға берсе, Ахмад ибн Ханбал «әлсіз» деген. Хадисті риуаят етушілердің арасында Ханзала ибн Убайдуллаһ деген кісі бар. Ал ол кісі «әлсіздердің» қатарына

жатады60.

Екіншіден, хадисті дәлел ретінде қабылдағанның өзінде хадистегі «Иіле ме?» деген сауалға Пайғамбарымыздың «жоқ» деген жауабын үзілді-кесілді қатаң тыйым ретінде емес, «қажет емес» деген мағынада да түсінуге болады. Оған дәлеліміз, егер «иіліп сәлем беру» ширк, яки анық харам болғанда, пайғамбарымыз «жоқ» деп қана жауап бермей басқа қатаң тыйымды білдіретін сөздерімен ескертуін жасар еді. Бұған қоса , хадистегі «Оны құшақтап (бетінен) сүйеді ме» деген сауалға да

• 59 Сунанут-Тирмизи, 2728-ші номерлі хадис, 5-том, 75-бет. «Дәрул-ихиайтурасил-араби» баспасы. Және қараңыз: Тухфатул-әхуази Шарх жамиғут-тирмизи, 2728-ші номерлі хадис, 2-том, 2063-бет. «Байтул-

афкарид-даулия» баспасы.

• 60 Абдуррахман ибн Әбу Хатим Мұхаммед ибн Идрис, Әл-Жарх уәт- тағдил, 3-том, 240-бет. «Дәрул-ихиайтурасил-араби», Бәйрут.

Пайғамбарымыз «жоқ» деп қана жа-уап берген. Ал енді хадистегі «Иіле ме?» деген сұраққа пайғамбарымыздың «жоқ» деген жауабын негізге алып, «иіліп сәлем беруді» ширкке яки харамға шығарар болсақ, онда құшақтап амандасу мен беттен сүюді де ширкке яки харамға шығаруға тура келеді. Себебі, Пайғамбарымыз «Оны құшақтап (бетінен) сүйеді ме?» деген сауалға да «жоқ» деп жауап берген. Алайда құшақтап амандасуды ешбір ғалым ширк яки харам демеген. Керісінше пайғамбарымыз бен ардақты сахабалардың сапардан келген кісіні тұрып қарсы алып, құшақтап амандасқандықтары жайлы: «Пайғамбарымыздың (с.а.у.) сахабалары

бір -бірімен кездескенде қол алысып амандасатын. Ал сапардан оралған кезде бір- бірімен құшақтасып амандасатын» делінген сахих риуаяттар бар61. Олай болса, пайғамбарымыздың «жоқ » деген жауабын негізге алып, иіліп сәлем берудің Жаратқанға серік қосуға яғи харамға шығарылмайтындығы анық. Яғни, екі сұрақтың да жауабы бірдей болғандықтан үкімдері де бірдей яки ұсқас болуға тиіс.

Үшіншіден, хадисте «иілудің» нақты мөлшері көрсетілмеген. Бәлкім, хадисте айтылған «иілу» намаздағы ерлердің рүкуғ деңгейіндегі иілу болуы да мүмкін. Сондықтан рүкуғ деңгейіне жетпейтін иілудің үкіміне мүлдем өзгеше қарауға да болады. Қазіргі таңда адамдар бір-бірімен амандасқанда,

• 61 әл-Муғжамул-әусат лит-Табарани, 1-том, 37-бет. «Дарул-харамайн» баспасы, Каир, 1415 ж. Бұл хадисті хафиз әл-Хайсами «сахих» деп бағалады. (әл-Мәжмаъуз-зәуайд уә мәнбаъул-фауайд, 8-том, 36-бет,

«Дарул-раййан лит-турас», «Дәрул-Куттаб» баспасы, Бәйрут, Каир, 1407ж.)

әсіресе жастар үлкендермен амандасқанда бастарымен қоса кеуделерін сәл иетіндігі мәлім. Ал мұны ешкім ширкке яки, харамға есептемеуде. Ал егер жалпы иілу харам болғанда, бұл да харам болар еді.

Имам ән-Нәуауий секілді ислам ғұламалары жоғарыда келтірілген хадистің дәрежесін әрі пайғамбарымыздың «жоқ» деген сөзінің қатаң тыйымды білдірмейтіндігін ескере отырып, иіліп сәлем беруге «ширк» яки «харам» деп емес, «мәкрүһ» деп қана үкім берген.

Жалпы, құрмет ниетімен иілудің Аллаға серік қосу яки харам емес екендігін сахих хадистермен дәлелдеуге де болады. Мәселен, Исламда тақуа яки сыйлы, қарт кісіге құрмет көрсету ниетімен қолын сүюге рұқсат бар. Сахабалардың пайғамбарымыздың, тіпті бір-бірінің қолдарын сүйгендіктері жайлы көптеген сахих хадис-тер бар. Бұл жайлы «Тақуа яки, сыйлы қария кісілердің қолын сүю арқылы оларға құрмет көрсетуге бола ма?» деген сауалға берген жауабымызда Имам әл-Бухаридің «Әл-адабул-мүфрад» атты кітабында берген хадистерін келтіргенбіз.

Қол сүйетін адамның кісі алдында бел бүгіп, иілетіндігі сөзсіз. Ал мұндай иілуге ешбір ислам ғұламасы «ширк» яки «харам» демеген. Егер жалпы иілу харам болғанда қол сүю арқылы құрмет көрсету де харам болар еді.

Мысыр елінің бұрынғы мүфтиі Атия Сақрдың

«Сахынада өнер адамы тыңдаушылардың қошеметіне алғыс ретінде иілуіне бола ма?» деген сұраққа 1997 жылғы май айында берген пәтуасынан

Ескеру үшін

үзінді келтіре кетейік: «...Кейде үкімдер ниетке қарай бағаланады. Сондықтан халыққа деген алғысын білдіріп, кішіпейілділік ниетімен иіліп сәлем берудің еш оқасы жоқ. Бірақ қатты иілмеген де жөн...».

Иә, Мысыр елінің бұрынғы мүфтиі Атия Сақрдың жоғарыда келтірген пәтуасын негізге ала отырып, келіндердің үлкендерге инабаттылық әрі құрмет көрсету мақсатында иіліп сәлем берулерінің еш ағаттығы жоқ деген үкімді анықтауға болады. Бірақ намаздағы (ерлердің жасайтын) рүкүғ деңгейінде болмағаны абзал. Ал егер «сәлем салу» ғибадат ету, табыну мақсатында болса, онда харам әрі ширк екендігінде шүбә жоқ.

Сөз түйіні, құрмет ниетімен сәлем салу исламда харам яки Алла Тағалаға серік қосуға жатпайды. Бұл - қазақтың әдет-ғұрпы. Діни міндет те емес. Қазақ келіндерінің ешбірі табыну мақсатында сәлем салмайтыны баршаға мәлім. Ендеше, ғасырлардан бері ислам дінін жетік білген ғұламалардың көз алдында жалғасын тауып келе жатқан бұл әдетті ширкке балап, елдің шырқын бұзу - әсте дұрыс емес.

Тағы бір қаперге алатын жайт, келіннің ата-енесі мен сол әулеттің үлкендеріне құрмет көрсетіп, ізет білдіруі - тек қана сәлем салумен өлшенбейді. Оның жеке басының имандылығы мен бойындағы басқа да адамгершілік қасиеттерін басты назарда ұстаған жөн.

                                                                           Мазмұны

Мәзһаб ұстанбай-ақ қойсақ бола ма? Оның қандай қажеттілігі бар?................................................................. 3

Сахих хадистер тұрғанда мәзһабтарға қандай қажеттілік бар?................................................................. 8

Неліктен Әбу Ханифа кейбір сахих хадистермен амал

етпеген? Әбу Ханифаның «сахих хадис көрсеңдер, сол менің мәзһабым» деген сөзі бар емес пе?..................... 10

Бір мәселеде түрлі пікірлердің болуының қандай пайдасы бар?................................................................. 19

Кейбір мұсылмандар: «Намазда «Фатиха» сүресінен кейін

«Әминді» іштен айтуға байланысты Ханафи мәзһабының

оңды дәлелі жоқ. Ең дұрысы «жария» айту» деп уағыздап жүр. Осы дұрыс па?............................................ 30

Ханафи мәзһабында намазда екі қолды тек алғашқы

тәкбірде ғана көтереді. Ал бұл пайғамбарымыздың (с.а.у.)

Абдулла ибн Омардан риуаят етілген сахих хадиске қайшы емес пе?........................................................... 38

Қазіргі таңда кейбір топтар «Тарауих намазын жиырма рәкат

оқу дұрыс емес, Алла елшісі (с.а.у.) тарауих намазын сегіз

рәкаттан артық оқымаған» деген пікірді ел арасында жайып

жүр. Тіпті, абақтыда отырған намаз оқитындардың арасында

осы үшін үлкен тартыс болған көрінеді. Тарауих намазы

жиырма рәкат па, жоқ әлде сегіз рәкат па? Осыны шариғат тұрғысынан талдап берсеңіз?.............................. 39

Жұқа шұлыққа мәсіх тартуға бола ма?.................. 44

Төрт мәзһаб ғұламалары шұлыққа мәсіх тартуға байланысты не дейді?........................................................... 47

Келіннің үлкендерге «сәлем салу» үрдісінің Жаратқанға серік

қосуға жатып-жатпайтындығын нақты шариғи дәлелдермен айқындап берсеңіз?........................................... 55