Төлеген сонда сөйлейді

А жеңеше-ау, жеңеше-ау

Түс түлкінің боғы дүр

Әр неме демеші ау

Жаратқан мұны бір Құдай

Өлім десе көңілім жай

Атамның атын айтайын

Қалықтан асқан Базарым

Қой ішінде марқа дейді

Омырауда ділда алқары

Анамның атын айтайын

Алпыс жасар Қамқары

Жібегім неге қорқады

Жақсы жаман болса да

Алланың болар әмірі

Жалғыз ағаш кесілсе

Қуарып қалар тамыры

Қараша боп жауды қар

Дұшманның болар бейлі тар

Сәлемде Жібек қорықпасын

Олай-бұлай боп кетсем

Еш жаманға қор қылмас

Сансызбай атты інім бар

Шын тілесе пәндаға

Тәңірім тілек береді

Көктемде мұнда кеп едім

Енді қыр боп келіп еді

Елімнің ақын көсемі

Батыр Шеге дер еді

Ақылға диқан ер еді

Олай бұлай боп кетсем

Сансызбайға басшы боп

Еліңізге келеді

Тірі тұрса жанымыз

Көктем шағы болғанда

Қазбен бірге келем деп

Не салсада Құдайым

Жібек үшін көрем деп

Жеңгесіне қоштасып

Қос Алла деп жөнелді

Әлқисса Төлеген еліне келіп, қайта кеткені Ақжайыққа

Асып туған Төлеген

Жағалбайлы халқынан

Жабдықтап атын мінеді

Гауһар лағыл алтыннан

Жолдас ермей қасына

Жалғыз кетіп барады

Бір ғашықтың зарынан

Қаздың даусын есітіп

Сабыр қылып тұрмады

Дүнияға көңіл бұрмады

Кетіп бара жатқанда

Сансызбай жылап жүгірді

Төлегеннің артынан

Рахымы түсіп басына

Көзден аққан жасына

Қу бауырды қия алмай                            

Қайырылып келді Төлеген

Сансызбайдың қасына

Сансызбайдың Төлеген

Беуана болды басына

Бала келді жүгіріп

Аш күзендей булығып

Төлеген тұрды кетелмай

Қабырғасы сөгіліп

Көзімнен ағып қанды жас

Қаздай ғып бауырласып

Төлегеннің сүйегі

156 бет

 

Артынан қуып келген інісі Сансызбаймен қоштасқан жері

Бордай болып егіліп

Алдына жылап келгенін

Ат үстінен Төлеген көтеріп алып

Көтеріп алды інісін

Қабырғасы сөгіліп

Сансызбай сонда сөйледі

Жыламайын көкежан

Өзіңдағы жыламай

Көзің жасың ти дейді

Жылап отыр ата-анаң

Сапарыңды қи дейді

Көп жолдаспен барсайшы

Елі жұртың жи дейді

Жалғыздың ісі қиынды

Жалғыз қайтып барасың

Менің жайым мінекей

Танымаймын ешкімді

Сен кеткесін көкежан

Кемпір-шалдың қасында

Өзім жалғыз, өзім жас

Болармын кімге сый дейді

Бұл барғаннан келмесең

Қайғыменен қан жұтып

Қобыз алып қолыма

Тартармын сонда күй дейді

Төлеген сонда сөйлейді

Айналайын қарағым

Жауға барсам жарағым

Қабырғамда қанатым

Атымдағы құйрығым

Жетегімде жанатым

Жібек сынды жеңгеңді

Әкелгелі барамын

Бендесін құдай қарғаса

Қабыл болмас таубасы

Айтып қалған Жібектің

Жақындап қалды уағдасы

Үйде түзде болсада

Недеп қашып құтылам

Басы жұмыр бәндасы

Құдыретіне Алланың

Бенденің жоқты наласы

Қай іске талап қылмайды

Жер бесікке кіргенше

Адамзаттың жамбасы

Айналайын Сансызбай

Қолғанатым құйрығым

Судан шыққан сүйрігім

Суырылып озған жүйрігім

Көрмей бәндә қояр ма

Ауылында Алланың

Тағдырда жазған бұйрығын

Тірі болсам қарағым

Жеті айда келемін

Ажал келсе Алладан

Үйде болсам да өлемін

Амандық бер деп жолына

Құдайдан сенде тілегің

Кешірсін Алла бенденің

Асылық еткен қатасын

Тілімді алмай кетті деп

Бермеді әкем батасын

Басыма Құдай салғанын

Тоқталмай мен тұрмын

Ғашықтықтың қапасын

Қызжібектің дертінен

Көрейін деп барамын

Бейнетін жолдың жабасын

Мен кеткен соң қарағым

157 бет

 

 

Кемпір шалға ие бол

Ғинаят тіле Құдайдан

Мәдәт тіле пірлерден

Ақылмен ойлап іс қылғыл

Көзіңді кімге сатасың

Тілімді алмай кетті деп

Ырзалық әкем бермеді

Әкемнен қорқып жаныма

Жалғыз жолдас ермеді

Сөзімді тыңда қарағым

Алды-артыңа қарағың

Мұратыңа жеткізсін

Қарағым сені бір Құдай

Көк буырлы тұлпар бар

Биыл құнан былтыр тай

Қас қылмаса Құдайым

Мінетұғын бас атың

Шырағым саған сайма-сай

Ат болған соң мінгейсің

Алтын балдақ, ақ семсер

Саған арнап соқтырып

Будырып кеттім кілемге

Аш беліңе ілгейсің

Талап қылып әр іске

Теңіңмен ойнап, күлгейсің

Жеткіншегім Сансызбай

Жақсыменен жанасып

Жұрт қадырын білгейсің

Бәдәнә көзді көруге

Тоғыз қабат ақ сауыт

Саған арнап соқтырып

Будырып кеттім кілемге

Оны үстіңе кигейсің

Олай-бұлай боп кетсем

Еш жаманға қор қылмай

Асыл туған Жібекті

Өзің бір алып сүйгейсің

Шағыңа Құдай жеткізсін

Үстіңе баса киіп ал

Алтыннан сауыт көбені

Жау дегенде жайнатып

Тұлға малап, құлша ал

Қозы жауырым жебені

Сапар шегіп жол жүрсең

Жолдасың жауға алдырмас

Басшы қылғыл Шегені

Айтқаны болмас адамның

Алланың болар дегені

Бұл сөзді айтып Төлеген

Сансызбайдың бетінен

Үш қайтара сүйеді

Жерге алып қойып інісін

Қол үстасып қоштасып

Қош Алла деп жөнеді

Бектер мінер сұр қасқа

Шабалмаса ұр басқа

Батырлық, байлық кімде жоқ

Ғашықтың жөні бір басқа

Базарбайдың Төлеген

Ерте туған кебеген

Жайыққа қарай жол тартып

Алладан пәрмен тілеген

158 бет

 

 

Теңіз бен Жайық арасы

Үш айлық жол екен

Үш айлық жерлерде

45 күндек отасы

Атырабы шөл екен

Шөл жазира шетінде

Қоспа деген көл екен

Өзі казап қарақшы

Мекен қылған жер екен

Төлеген сынды мырзаның

Жалығып жалғыз келгенде

Соғып кетер жері екен

Атаңа налет Бекежан

Қызжібектің сыртынан

Көп ғашықтың бірі екен

Баяғы алпыс жігіт қасында

Төлегенді келер деп

Қос обаның көлінде

Жолда тосып жүр екен

Төлеген тап сол күні келмес

Астықтары таусылып

Қайта туған күні екен

Құланнан атты құдықты

Көлден тартты бұрықты

Арада неше қоныпты

Жетеміз деп зорықты

Тұлпардан туған көк жорға ат

Жүз күндік алыс жолынан

45 күндік шөлінен

17 күн су ішпей

Шөлдеу менен зорықты

Шөлдегенін Төлеген

Атынан көңілі торықты

Жақындап суға келгенде

Бесін намаз болғанда

Базарбайдың Төлеген

Бір шу болған шаңға жолықты

Шаңға таман салады

Қасына жетіп барады

Алдынан шығып алпыс жау

Төлегенді қамады

Базарбайдың Төлеген

Алды артына қарады

Бесінде жаумен асытып

Намаз дігер болғанда

Алдырмай кетіп барады

Еркімен аты жеткенсін

Жау ортаға алады

Сол уақыттар болғанда

Көк жорға тұлпар жануар

Шөлдеуменен зорығып

Басын да жерге салады

Жау қаумалап жеткенсін

Атынан қайыр кеткенсін

Базарбайдың Төлеген

Тәңірге қылды наланы

Құдыреті күшті Құдая

Батар күнмен батайын

Өзінен бұрын айтайын

Тым болмас Құдай ау

Бекежанды өлтіріп

Жастығымды алып жатайын

Мұсылман болса бұл жаулар

Жақындап жауап қатайын

Атым шаршап бұл жерде

Қайратым менің жасыды

От боп жанған көңілім

Су сепкендей басылды

Жүгірмек өлім қылмаққа

159 бет

 

 

18 жаста алмаққа

Жазыппең Тәңір жасымды

Құдыреті күшті Құдаия

Алыстан жарға ғашық қып

Әуреге салдың басымды

Бұл сөзді айтып Төлеген

Қорамсапқа қол салды

Бір салғанда мол салды

Садақты қолға алады

Толғап тартып қалады

Кірістен оғы кетеді

Топ Арғынға жетеді

Селдіреген шетіннен

Жетеуінен өтеді

Енді оғын алғанша

Қорамға қолын салғанша

Атаңа налет Бекежан

Арғыннан шыққан қу екен

Әкті болған сұм екен

Бір Құдайды паналап

Жеткен екен жағалап

Төлегенді атқалы

Алпыс қадам жақындап

Жақындап келіп тұр екен

Мылтыққа білте басады

Ауыр оғы асады

Төлеген сынды мырзаның

Қанын судай шашады

Қой боғындай қорғасын

Ажал болып жабысты

Атаңа налет Бекежан

Жібермеді намысты

Базарбайдың Төлеген

Толқып атта тұрғанда

Қолтығынан  сүйейтін

Табылмады танысы

Бекежан атқан жалғыз оқ

Маңдайынан ұрады

Алтынды сүйек Төлеген

Толқып аттан құлады

Алланың салған қорлығы ай

Иттердің қылған зорлығы ай

Базарбайдың Төлеген

Жалғыздық түсіп есіне

Қамығып сонда жылады

Атаңа налет алпыс ит

Банде өзі берсін деп

Қорлықпенен өлсін деп

Ентелеп келіп тұрады

Бұл жібердім қалаға

Бейсағат күн шығып ем

Жолықтым мұндай пәлеге

Қарға құзғын жемесін

Жасыра кеткің жүзімді

Замандас едің жақсы аға

Пұл жібердім бақшаға

Қызыл тіл енді қақсама

Қарға, құзғын жемесін

Жасыра кеткіл жүзімді

Замандас едің жақсы аға

Төлегеннің тілдері

Осы сөзге келеді

Екі, үш сөзге келмейді

Атаңа налет алпыс ит

Не айтасың демейді

Бір баланың олжасын

Алпыс итің бөгейді

Мал опасыз деген сөз

Төлеген мінген көк жорға ат

Су ішіп, оттап алғасын

Бір қара ағаш астында

Ойнақтап басып жөнеді

160 бет

 

ҚҰРМЕТТІ ОҚЫРМАН! ОСЫ ТАҚЫРЫПҚА БАЙЛАНЫСТЫ ПІКІРІҢІЗДІ БӨЛІСЕ ОТЫРЫҢЫЗ.