Адамзатқа тура жол нұсқаушы, ақ пен қараны айырушы етіп жіберілген Құран Кәрімнің ең алғашқы аяты «Оқы» әмірімен басталған-ды. Яғни, Пайғамбарымыз Мұхаммедке (с.ғ.с.) Жәбірейіл (ғ.с) періште келіп: «Оқы! Жаратқан Раббыңның атымен! Ол адамды ұйыған қаннан жаратты. Оқы! Сенің Тәңірің ең Жомарт! Ол қаламмен жазу үйреткен. Адамдарға білмегенін үйретті» деген «Алақ» сүресінің алғашқы аяттарын уахи етті. Демек, алғашқы түскен Құран әмірі «Оқы» сөзімен басталды. Аяттағы «оқы» әмірі қай ілім саласын оқу нақты айтылмағандықтан жалпылама түрде барлық ілім саласын қамтиды. Яғни, жаратылыстың тылсым сырларымен қоса, адамзат үшін пайдалы болған барлық ілім саласын оқып-үйрену осы бір аяттың аясына сыйдырылған. Әрбір жаратылыс Хақ Тағаланың бірлігі мен барлығын дәлелдейтін кітап болса, ілім алу сол кітапты оқудың кілті боп саналады. Сондықтан да ілім алу, сауатты болу – Ислам дінінің ең басты талабы.

Алла Тағала әу баста Хазреті Адам атаны (ғ.с.) жаратып, оны (ғ.с.) жер бетінің халифасы ететіндігін періштелерге білдірген-ді. Сондағы періштелердің түрлі айтқан уәждеріне қарсы Алла Тағала Адам атаға (ғ.с.) барлық нәрсені үйретіп, періштелерден де артық және барлық жаратылыстан үстем ететінінен хабар берген еді. Осылайша Алла Тағала сүйіп жаратқан құлдары адам баласына Өз ілімінен дарытып, үнемі ізденісте болуды, сол арқылы Ұлы Иесін тануды нәсіп етті.

Ұлы Алла Тағала білімді мен білімсіздің ара-жігін мына аятта: «Сондай білетіндер мен білмейтіндер тең бола ма?» (Зүмәр 9 аят) деп ашып көрсеткен. Тағы бір аятта: «Алла иман еткендер мен ілім берілгендердің дәрежесін көтереді», - деу арқылы білімге ұмтылудың қаншалықты маңыздылығын ашып көрсеткен. Сондай-ақ Құран Кәрімнің 670 жерінде ілім жайында баян етіледі. Адамға білім алудың қаншалықты сауап екендігін әз Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) мына бір хадисінен білуімізге болады:

«Ей, Әбу Зар! Таңертең үйіңнен шығып, Құраннан бір аят үйренуің сен үшін 100 ракағат нәпіл намаз оқығаннан да хайырлы. Сол секілді таңертең үйіңнен шығып, ілімнен бір бөлім үйренуің сен үшін мың ракағат нәпіл намаз оқудан хайырлы». (Ибн Мажа, Муқаддима 16).

Ілім жолы – жәннат жолы. Ілім үйреніп, сол ілімімізден өзгеге пайдамызды тигізер болсақ және діннен хабарсыз көптеген адамдардың иманға келуіне себеп бола білсек, зор сауапқа кенелетінімізді хадисте сүйіншілеген: «Сенің себебіңмен Алла Тағала бір адамға һидаят берсе, сен үшін бұл дүние және дүниеде болған барлық нәрседен хайырлы». (Бухари, Жихад 102).

Алла Елшісі (с.ғ.с.) білім алу жайында тек айтып қана қоймаған, ілім алуды сахабаларына өзі бастап үйреткен. Мысалы, Бәдір соғысында қолға түскен мүшріктерге бостандық алулары үшін әрбіріне он баладан сауат аштыруды талап еткені тарихтан белгілі.

Мұсылман үшін ілім алу, білімді болу ғибадатының кемшіліксіз орындалуына жол ашады. Дұрыс діни біліміміз болмаса, ғибадатымызға нұқсан болып, тіпті кейбір теріс пиғылды тұлғалардың пайдасы үшін саяси құрбандыққа айналып кетуіміз ғажап емес. Мұндай келеңсіз жағдайлар тарихта болған, сондай-ақ, соңғы жылдары да бұқаралық ақпарат құралдарында (БАҚ) жиі жариялануы біздерді қынжылтады.

Иә, Ислам діні бізге ілім алуды, яғни, дұрыс білім алуды бұйырады. Өкінішке орай, қазіргі таңдағы мұсылмандар арасындағы білімсіздік мұсылман қауымын жік-жікке бөліп, бүкіл Ислам әлеміне қара күйе жақтыруда. Сол себепті ілімсіздіктің залалы шаш етектен екендігін ұмытпайық.

Ілім мен даналық – мүминнің жоғалтқан асыл дүниесі, мүмин оны қайдан тапса да алуы тиіс. Дүние мен ақырет бақытының кілті – ілім.

Ілімсіздік залалының басты зияны адамды таассубқа (бір жақтылық) итермелейді. Сол себепті қазіргі кезде көптеген мұсылмандардың басты дерті кейбір мәселені жетік түсінбестен, яки ғалымдардан сұрамастан, пәтуасына жүгінбестен нәпсіге беріліп, таассубқа бой алдырады.

Алдымен, таассубтың себептері мен зияндылығына тоқталайық. Таассуб дегеніміз – бір пікір мен көзқарасқа, яки бір адам мен жамағатқа көзсіз сену, жақтау. Діндегі таассуб болса, пікір мен пәтуаларда дұшпан болатындай дәрежеде ешкімді тыңдамастан адасушылыққа түсу. Алайда қоғам ішіндегі ортақ мәселелерді қорғап, сөзін сөйлеу таассубқа жатпайды. Сонымен қатар ақылмен шешілген, дәлелдерге сүйенген мәселелерде жанашырлық таныту, Ислам ғалымдары тарапынан дәлелденген діни мәселелелерде ешқандай күмән келтірмей, күдіктенбей, байсалдылықпен орындау, таласпау таассуб емес.

Ал қолында ешбір дәләлі немесе қабыл ететіндей негізі болмастан, қайсыбір мәселеде жарыққа ұшқан көзсіз көбелектей сеніп, өз сенімінде табандылық танытса, онда ол таассубқа жатады. Ілімсіздік негізінде өрбіген және шексіз нәпсіқұмарлыққа берілуден туындаған таассуб қоғамның әлеуметтік мәдени және экономикалық дамуына бірден бір кедергі болмақ.

Мысалы, тарихқа көз жүгіртсек, Исламда кері ағым болып саналған топтар негізінен осындай кемшіліктен туындаған еді. Яғни, Құран тілімен айтқанда, «Көзі бар ақиқатты көрмейді, құлағы бар ақиқатты естімейді, тілі бар ақиқатты айтып мойындамайды». Тарихта харижит атымен шыққан ағымның ең басты кемшілігі Құран оқып, жатқа білгенімен сондай-ақ, күндіз ораза ұстап, түнде нәпіл намаз оқығанымен, білімсіздігі мен таассубы шектен шығуға себеп болды. Мұсылмандар тарапынан сайланған халифа Хазреті Әлиге (р.ғ.) және оның сапында жүргендерге қарсы шықты. Уәждері: «Адамның емес, Алланың үкімімен жүру»,-деп, сол ойда табандылық танытты. Яғни, 657 жылы Хазреті Әли (р.ғ.) мен Хазреті Муғауия (р.ғ.) арасында соғыс болды. Соғыстың ақыры екі жақтың келісімімен аяқталады. Міне, осы келісімге келісіп, төрешілердің әділ төрелігін қабыл етуге көнген Хазреті Әлиді (р.ғ.) харижиттер күпірлікте айыптайды. Сөйтіп, Хазреті Әлиден (р.ғ.) бөлініп шыққандықтан «бөлініп шыққандар» мағынасын білдіретін «харижит» атауын алады. Харижиттер негізінен бәдәуилерден құралып, Хазреті Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) айтқанындай, Құран оқиды, бірақ оқыған Құрандары көмейлерінен ары кетпейтін надан, сауатсыз жандар еді. Өз нәпсілеріне беріліп, тек өздерінің ұстанған жолын дұрыс, өзгенін ұстанған жолын бұрыс деп санады. Ақырында, тыныш жатқан елді «кәпірлер» деп айыптап, елді мекендерді шапты. Мұсылманның жанын адал, малын олжа, бала-шағасын құл деп санап, таассубқа берілді. Міне, ілімсіздіктен туындаған таассубтың ақыры тыныш жатқан қоғамға өз залалын тигізді. Алайда азғындаған, шектен шыққан мұндайлар мұсылман халықтың ашу-ызасын тудырып, ақырында Хазреті Әлидің (р.ғ.) өзі бастап харижиттерге күйрете соққы берді.

Ілімсіздіктің ақыры мынадай себеп-салдар нәтижесінде таассубқа ұласатындығын ұмытпайық:

1. Имандай сену: Яғни қоғамда абыройлы кейбір кісілердің пікірлерін ешқандай талқыламастан қабыл етіп, оларға имандай сену. Асылында, бұлай әрекет ету Исламға қайшы, өйткені Ислам ақли, нақли дәлелдерге сүйенеді. Олай болса, айтылған мәселенің дәлелдерін және шындыққа қаншалықты жанасатынын ізденіп барып, қабыл ету керек. Егер ол кісіге сенгендігі үшін қабыл етсе, онда таассубқа түседі.

2. Ілімсіздік: Исламның негізгі мәселелері болған ақида, ғибадат және ахлаққа байланысты ережелерді білмеген, Хазреті Мұхаммед пайғамбарға (с.ғ.с.) үммет болудың не екендігін толық түсінбеген, білмесе де білетін адамдай өз білгендерін діни үкім деп санап, дәлелдеуге тырысу.

3. Білетін кісіден сұрамау: Бір кісі өзі білмейтін мәселені маманынан сұрамастан басқа біреуден сұрап, соны дәлелдеуге тырысу – адасушылыққа жетелейді. Құранда былай дейді:

فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ

«Егер білмесеңдер, әр нәрсені өз иесінен (маманынан) сұраңдар» (Әнбия-7). Сол себепті білмеген діни мәселені білетін маманынан сұрау қажет.

4.Адам өзін үлгі етіп көрсетуі: Бір кісі тек өзінің болмысына, жаратылысына, мінезіне сай келген пікірді, яки мәзһабты дұрыс, өзгелерін бұрыс деп, өзін үлгі етіп, нәпсісіне берілуі таассубқа жетелейтін себеп. Яғни, ақиқатты көрмейтін ілім мен даналықтан мақрұм пенделер қоғамда іріткі салудан басқа пайдалары болмайды.

5. Жеңіл жағын алу: Діни аңыз-әңгімелерге, наным-сенімге сеніп, ақиқатты іздемей, білгенін Исламның негізі деп қабылдаушылар да адасушылыққа түседі. Сол секілді өзінің ыңғайына келген әр мазһабтың пәтуасын теріп амал ету. Айталық, қыс мезгілі болса, Ислам жеңілдік діні деп дәрет кезінде аяқ жумастан жұқа шұлыққа мәсіх тарта салу.

6. Жеке пікірге сену: Діни мәселелерді шешу үшін Исламның негіздеріне сүйенбестен, жүгінбестен бір адамның айтқан пәтуасын негізге алып, ұстану да таассуб. Себебі, Ислам қияметке дейінгі соңғы дін болғандықтан заман талабына сай мәселеге пәтуа шығару ғалымдардың ғылыми мәжілістерінде шешіледі. Сол секілді күн сайын өзгеріп отырған қоғам тіршілігінде кейбір мәселелер адамдардың түсінетін әдісімен көркем түрде жеткізілуі тиіс.

Ислам діні – ақылды дұрыс қолдануды талап ететін дін. Құран ақыли және нақли дәлелдер арқылы адамдарға жол көрсетеді. Құран ілім иелері мен көзі ашық, ақылын әдемі қолдана білген пендені мақтайды. Қате сенім, пікір мен нәпсіге ергендердің ақыры жаман болатындығын мына бір аятта баян етеді:

وَأَنَّ هَذَا صِرَاطِي مُسْتَقِيمًا فَاتَّبِعُوهُ وَلَا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِيلِهِ ذَلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ «Менің тура жолым осы. Сол жолмен жүріңдер, бұрыс жолға түспеңдер. Олар сендерді құдай жолынан тайдырады. Тозақтан сақтануларың үшін Алла осы істерді өсиет етеді де». (Әнғам-153).

Өкінішке орай, кейбір пенделер ілімсіздіктен өзгелерге зиянын тигізіп жүргенінен хабарсыз. Пайғамбарымыз бұл жайында былай деді: «Ойыңыз бен нәпсіңізге берілуден сақ болыңдар. Өйткені бұл құлақты керең, көзді соқыр етеді». (Суюти, Әж-жамиус-сағир, І т., 2928 х.). «Ең азғын дұшпаның екі жаның арасындағы нәпсің» (Байхақи, Зухд 343).

Аятта мұндай адасушылықты былай деп баяндайды: «Өз қалауы бойынша қолдан тәңір жасап алғандарды сен көрдің бе? Ал соларға сен кепіл бола алар ма едің?».(Фурқан-43).

«Кім шектен шығып кетсе, пәни дүниені артық санаса, оның мекені сөзсіз тозақ болады. Ал Тәңірі алдында сұраққа тартылудан қорыққандарға пәни дүниенің нәпсісіне еруден өзін тыя білгендерге келсек, олардың орны жәннат болатыны анық». (Назиғат, 37-41).

Ілімсіздіктің екінші залалы өзгелерді күпірлікпен айыптау.

Кейбір адамдар өзінің адасушылығын түсіну былай тұрсын, қателігін мойындамай, өзінің ғана бағытын дұрыс, өзгенің ұстанған бағытын бұрыс деп санап, кәпір деп айыптаумен қоғам ішінде жік тудыруда. Бұлай айыптау мәселесі тарихта алғаш харижиттерден бастау алаған еді. Исламның бұйырған бір амалын тәрк ету немесе өздеріне қосылмаған әрбір мұсылман олар үшін кәпір саналатын. Мысалы, олар Алла Елшісінің (с.ғ.с.) аузынан жәннатпен сүйіншіленген Хазреті Әли (р.ғ.) сынды саңлақ сахабаның өзін кәпір деп айыптады. Бұл харижиттер ілімінің таяздығының залалы. Сондай-ақ харижиттер тарихта алғаш рет үлкен күнә істеген кісіні күпірлікпен айыптады. Харижиттердің ақидасы бойынша амал мен иман бір, сол себепті амалдың бірін тәрк еткен кісі кәпір саналады. Харижит ағымы тарихтан жойылғанымен, өкінішке орай, ғасырымызда жаңа харижиттік ақида сипатымен кейбір мұсылман топтары әр жерден «Тәкфир жамағаты», «Кәһф жамағаты», «Хижрат жамағаты» секілді аттармен бой көтеріп жатқандығы өкінішті-ақ. Мұндай түсінікте қалыптасқан жамағаттар басқа да мұсылман елдерінде болғандай, біздің елімізде де адасушы харижиттік ақиданы жандандыруға әрекет етуде.

Өзгелерді кәпір (такфир) деп айыптау әрекеті үстірт қарай салатын нәрсе емес. Керісінше, өте қауіпті. Себебі шариғат үкімдерінде терең фиқһ іліміне сүйенбей, ешқандай үкім берілмейді. Харижиттер осындай қателікке бой алдырған еді. Сондықтан салаф имамдары ғибадат пен жихадтан бұрын білім алуды өсиет еткен. Хасан Басри бұл жайында былай дейді: «Ілімсіз амал еткен жолсыз жүргенмен тең. Ілімсіз амал еткен кісінің бүлдіргендері туралағанынан да көп. Олай болса сіз ілімді ғибадатқа зиян тигізбейтіндей үйреніңдер. Ғибадатты да ілімге зиян тигізбейтіндей етіп үйреніңдер. Себебі ғибадатты үйреніп, ілімді тәрк еткен топ Хз. Мұхаммед үмметіне қылыш көтеретіндей артық кетті. Егер олар ілім алғанда ілім оларды бұған жібермес еді».

Сондықтан Ислам негізі бойынша діннен бейхабар, намаз оқымайтын адамдарды кәпір деп айыптауға болмайды. Тек ол адам Алла пен Оның Елшісі Мұхаммедті (с.ғ.с.), сондай-ақ, ахиретті жоққа шығарып, Алланың әмірлерін көрнеу мойындамаса ғана кәпір болып табылады. Алайда өзін мұсылман деп санаған тек қана діннің амалдарынан бейхабар жүрген пендені кәпір деп айыптауға тыйым салынады. Пайғамбарымыз бір хадисінде: «Бір адам бір адамға фасық немесе кәпір деп сөз айтпасын. Негізінде ол кісіде бұл жағдай болмайтын болса, айтылған бұл сөз оны айтқанға кері келеді», (Риязус Салихин, ІІІ, 1591 хадис.). Өйткені бір мұсылман кісіні такфир етумен мынадай жағдайлар орындалуы тиіс болады:

1. Ол мұсылман пенденің әйелі оған харам болады. Бұл жағдайда екеуі ажырасуы тиіс. Өйткені Құранда бұйырылғандай мұсылман әйелдің кәпірге тұрмысқа шығуына рұқсат жоқ.

2. Ашық түрде күпір еткен пенде діннен шыққандықтан онымен тәубе еткенше қарым-қатынас жасалмайды.

3. Өлген жағдайда жаназасы шығарылмауы, мұсылман зиратына жерленбеуі, мирасқор бола алмауы секілді шариғат үкімдері орындалуы тиіс.

4. Егер тәубе етпей, күпір ішінде өлген жағдайда мәңгі тозақтық болады.

Сондықтан да Алланың құлдары жайлы пендеге үкім беруге болмайды. Алланың діні мен адам өміріне байланысты болған мұндай қауіпті мәселені алдымен Құранға кейін сүннетке жүгініп, үкім бергені дұрыс.

Кісі «Лә иләһә илла Алла, Мухаммадур-расулуллаһ» деп куәлік ету арқылы Исламды қабылдайды. Егер адам сенімін тек тілімен айтып, іштей сенбесе де мұсылман болып саналады. Өйткені оның айтқан сөзі бойынша үкім етіледі. Ал оның ішкі жан-дүниесін Алла білгендіктен оған үкімді Өзі береді. Бұған дәлел ретінде бірнеше хадис айтуға болады:

1. Пайғамбарымыз хазреті Мұхаммед (с.ғ.с.) Исламды уағыздағанда алдымен кәлима шахадат айтуды үйретті. Аллама б. Ражаб әл-Ханбали «Жамиул-улум уәл-хакам» атты кітапта: «Хазреті Пайғамбар Исламды қабылдауға келгендерге тек кәлима айтуды бұйыратын».

2. Усама б. Зайд (р.ғ.) есімді сахаба соғыста бір мүшріктің басын шабуға ұмтыла бергенде әлгі мүшрік «Лә иләһә иллАлла» дейді. Усама оған қарамастан өлтіріп тастайды. Хазреті Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) мұны естігенде қатты ашуланып, Усамаға (р.ғ.) : «Сен оны «Лә иләһә иллАлла» дегенінен соң өлтірдің бе?»- дейді. Усама (р.ғ.): «Ол өлімнен құтылу үшін сөйлеген»- дегенде, Пайғамбарымыз (с.ғ.с.): «Сен оның жүрегін жарып көрдің бе?»,- деген еді. (Бухари).

Демек мұсылман болып өлген кісі жәннатқа барады. Мына өмірде жасаған күнәсі үшін тәубе ете алмаған жағдайда тозақта күнәсі үшін жазаланып, түбінде міндетті түрде жәннатқа барады. Ал кәпір ешқашан тозақтан шықпайды. Алланың бұл уәдесі еш өзгермейтіні хақ. Сол себепті пенденің бір күнәсі үшін кәпір деп айыптауға болмайды. Себебі, иман келтірген ол пенденің жәннаттық не жаһаннамдық болатынын Алла шешеді.

Бұл айтылғандардың дәлелі: Бухари мен Муслимде сахих деп қабыл етілген мына хадистер:

«Жүрегінде тарыдай иманы болған кісі тозақтан шығады».

«Алладан басқа тәңір жоқ» деген және осы сеніммен өлген кісі жәннатқа кіреді».

«Күмәнсіз Алла өз разылығын ойлап, «лә иләһә иллАлла» дегенге отты харам етті».

«Кімде-кім Алладан басқа тәңір жоқ екендігіне, Мұхаммед Алланың Елшісі екендігіне куәлік етсе, Алла оған тозақты харам етеді».

Бухари мен Муслим Әбу Зардан мынадай бір хадисті риуаят етеді: «Хазреті Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) былай деген: «Маған Жәбірейіл келді де: Сенің үмметіңнен кімде-кім Аллаға ешбір серік қоспастан өлетін болса, жәннатқа кіреді,- деп, мені сүйіншіледі. Сонда Әбу Зар: Зина етсе де, ұрлық жасаса да ма?- деп сұрады.Алла Елшісі (с.ғ.с.) - Иә, ұрлық жасаса да, зина етсе де»,- деп жауап берді. Үлкен күнәлар иманды әлсіретеді, бірақ има нсыз етпейді

Харижит ақидасы бойынша үлкен күнә істеген мұсылман кәпір болады. Муғтазилиттер бойынша ондай кісі кәпір де, мұсылман да емес. Тәубе етсе тозақтан құтылады. Ал тәубе етпестен өлсе тозақтық болады деп сенеді. Сол секілді кейбір адасушы ағымдардың ақидасы осындай. Әһлі сүннет, яғни біздің ақидамыз бойынша үлкен күнә істеген кісі иманнан шықпайды, тек күнәһар пенде болып саналады. Себебі олар айтқандай, амал мен иман бір емес. Бұған дәлел: Құранда қысас аяты баян етілгенде (Бақара-178) біреуді өлтірген кісі мен өлген кісінің әке-шешелерін дін бауыры деп келтіреді.

Келесі аятта «وَإِنْ طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا «Мүминдердің екі тобы соғысатын болса, араларын табыстырыңдар...» (Хужурат 9-аят) деп бұйырады. Аятта екі мұсылман тобы бір-бірімен соғысқан жағдайда да оларды «мүминдер» деп атап тұр. Адам өлтіру сынды ауыр күнәнің өзін жасап тұрғандарды кәпірлер деп кіналап тұрған жоқ.

630 жылы хазреті Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) мүшріктерге ескертпестен Меккені алу үшін жорыққа шыққанда Бәдір соғысына қатысқан Хатиб б. Әби Балта есімді сахаба меккелік құрайыштарға хабар бермек болып бір әйелді жолдайды. Яғни «опасыздық, сатқындық» деп айыптайтын әрекетке барады. Алла оның бұл әрекетін Пайғамбарымызға білдіріп, әрекетін әшкерелейді. Оның бұл опасыздық әрекеті үшін хазреті Омар: «Я, Расулуллаһ! Рұқсат берсең оның басын шабайын. Өйткені ол мунафықтық жасады»- дегенде, Хазреті Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) сатқындық жасаған адамның әрекетін күпірлік, яғни иманнан шығатын әрекет деп санамады.

Бір мұсылман шарап ішкенде Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) оны тиісті жазаға тартады. Жазасын алып, кетіп бара жатқан ол адамға сахабалардан кейбіреулер: «Алла сенің жаныңды алсын»,- деген қарғыс сөздерді айтады.

Сонда Пайғамбарымыз (с.ғ.с.): «Олай демеңдер. Одан да Аллаым, оны кешір. Аллаым, оған мархамат ет»,- деп дұға тілеңдер дейді. (Әбу Дауд риуаяты). Міне, Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) жамандықтың анасы ішімдік ішкен, яғни үлкен күнә істеген мұсылманды мүмин шеңберінен шығармай, керісінше, оған дұға етуді бұйырады.

Тағы бір дәлел Хазреті Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) сахих риуаятпен жеткен хадисінде үмметінен үлкен күнә істегендерге ақыретте шапағат ететіндігін білдірген: «Шапағатым үмметімнен үлкен күнә істегендер үшін» (Әбу Дәуіт, Сүннәт 21; Тирмизи, Қиямет, 11). «Әр пайғамбардың өзіне тән, жасағанда қабыл болатын бір дұғасы бар және онымен дұға еткен. Ал мен болсам дұғамды ақыретте үмметіме шапағат ету үшін қалдырдым» (Бухари, Даауат 1; Муслим, Иман 86).

Бұған байланысты ұлы имамдарымыздың айтқандарына да құлақ түрер болсақ былай дейді:

Әл-Мунтақа атты кітапта Әбу Ханифа: «Әһлі қыбладан (мұсылмандар) болған ешбір кісі тәкфир етілмейді»,- деген.

Имам Шафи: «Мен әһлі Һауа (нәпсіге берілген) мен бидғатшы ешбір кісінің кәулігін жоққа шығармаймын. Тек Хаттабиядан (ағым) басқа. Өйткені олар өтірік айту халал екендігіне сенеді».

Әбул Хасан Әл-Ашғари: «Мақалатул Исламиин кітабында»: «Мұсылмандар Пайғамбарларынан кейін кейбір мәселеде ихтилафқа (тартыс) түсті. Бұл тартыстың нәтижесінде кейбіреулері кейбіреулерін адасушылықпен айыптады. Ал кейбіреулері кейбіреулердан алыс тұруды жөн санады. Осылайша бірнеше ағымға бөлінді. Соған қарамастан Ислам барлық ағымдарды өз шеңберінде, өз аясында ұстауда».

Имам Нәуәуи: «Шархул муслим» атты кітапта былай дейді: «Мынаны біліп қой! Хақ мазһаб ұстанушылар бойынша қандайда бір күнә істеген ешбір кісі тәкфір етілмейді. Сол секілді әһлі хауа мен бидғаттан болған харижиттер, муғтазилиттер, рафизилер және өзге де ағым өкілдері де тәкфир етілмейді. Бірақ бір адам Ислам діні тұрғысынан міндетті болып саналған үкімдерді біліп тұрып қабыл етпесе ғана оның діннен шыққандығына және кәпір болғандығына үкім етіледі. Алайда жаңадан мұсылман болса немесе Исламнан хабарсыз алыс жерде өмір сүрсе яки шындық оған жетпесе, ақиқат беймәлім болса, тәкфир етілмейді».

Ибн Тәймия: «Мәжмуатур расаил уәл мәсаил» атты кітабының 5 томында «Ешбір мұсылманды істеген қайсы бір амал немесе қайсы бір мәселеде қателескендігі үшін тәкфир етуге рұқсат жоқ.

Әрине, Алланың кешірмейтін бір ғана күнәсі бар ол – Аллаға серік қосу. Одан басқа күнәлардың барлығын Алла қаласа кешіреді, қаласа жазалайды. Бұл жайында аятта былай дейді:

إِنَّ اللَّهَ لَا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِهِ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِكَ

«Расында Алла өзіне серік қосқанды кешірмейді. Одан басқа күнәсі болса, ықыласы ауған адамын кешіреді». (Ниса-116).

قُلْ يَاعِبَادِي الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ

«(Ей, Мұхаммед, менің атымнан) айт: Ей, өз нәпсілерінде шектен кеткен пенделерім! Алланың рақымынан түңілмеңдер. Алла сөз жоқ бар күнәні кешіреді. Алланың өте жарылқағыш, әрі өте мейірімді екені даусыз» (Зумар – 53).

Сөз соңында айтарымыз ешбір мұсылманды діннен бейхабар екендігі үшін кәпір деп айыптауға хақымыз жоқ. Мұндай әрекеттер тек қана білімсіздіктен туындайтыны хақ. Олай болса, дінімізді дұрыс түсініп, ілімімізді арттыруға, мұсылмандар арасына бірлікті насихаттауға күш салу парасат пайымы мол мұсылманның ісі.