Қазақ халқының рухани әлемінде ұлы ойшыл, ақын, ағартушы Абай Құнанбайұлының орны ерекше. Оның шығармалары тек қазақ әдебиетінің емес, бүкіл түркі және ислам өркениетінің құнды мұрасы болып табылады. Абайдың дүниетанымында діннің алар орны бөлек. Ол дінді тек ғибадат деңгейінде ғана емес, адамгершілік пен имандылықтың, ғылым мен білімнің бастауы ретінде қарастырды.

Абайдың дінге көзқарасы

Абай мұсылмандықты адамзаттың рухани жетілуіне жол көрсететін ілім деп білді. Ол шынайы дін – адамды әділетке, мейірімге, қайырымдылыққа, ізгілікке жетелейді деп санады. Ақынның: «Алланың өзі де рас, сөзі де рас» деген әйгілі өлең жолдары оның исламға деген терең сенімін білдіреді.

Абай үшін дін – тек ғұрыптық рәсімдер жиынтығы емес, адамның жан дүниесін тәрбиелейтін, жүрегін тазартатын күш. Ол шариғат қағидаларын құр орындап қана қою емес, оның мән-мағынасын түсініп, рухани тұрғыдан кемелденуді насихаттады.

Абайдың қара сөздеріндегі діни ойлар

Абайдың «Қара сөздерінде» дінге байланысты көптеген терең ойлар бар. Ол адам болмысының үш қасиетін атап көрсетеді: нәпсі, ақыл және жүрек. Ақынның пайымдауынша, осы үшеуінің тепе-теңдігі арқылы адам кемелдікке жетеді. Жүрек – иманның, мейірімнің мекені болса, ақыл – ғылымның, ал нәпсі – адамды сынға түсіретін күш.

Абайдың 38-қара сөзінде Алланы тану, иманның шарттары, құлшылықтың мәні кеңінен түсіндірілген. Ол иманды «таза сенім» және «шынайы жүрекпен қабылдау» деп сипаттайды. Мұнда Абай ислам философиясындағы таухид (бір Аллаға сену) қағидасына ерекше мән береді.

Дін және ғылымның байланысы

Абай дінді надандықпен емес, біліммен байланысты қарастырды. Ол «Ғылымсыз оқыған намаз, тұтқан ораза – ешбір ғибадат орнына бармайды» деп, білімсіз құлшылықтың пайдасыз екенін айтады. Бұл ойы ислам дініндегі «ғылым үйрену – әрбір мұсылманға парыз» қағидасымен үндеседі.

Абай үшін шынайы мұсылмандық – білімге, ғылымға ұмтылумен тікелей байланысты. Ол жастарды діни сенімін сақтай отырып, заман талабына сай білім алуға шақырды.

Абайдың діни толеранттылығы

Абай ислам дінін берік ұстанса да, басқа дін өкілдеріне төзімділікпен қарады. Ол адамды дініне қарай емес, ниеті мен ісіне қарап бағалау қажет деп санады. Бұл – оның гуманистік көзқарасының айқын дәлелі.

Қорытындылай келе, Абайдың дін туралы ойлары – қазақ халқының рухани мұрасының алтын қазынасы. Ол ислам дінін ғылым мен білімге, адамгершілік пен имандылыққа бастайтын жол ретінде танытты. Абайдың дінге қатысты көзқарастары бүгінгі қоғам үшін де өзекті. Себебі ол ұсынған ілім – адамды ізгілікке, әділетке, мейірімге тәрбиелейтін асыл қазына.

Жамбыл облысы Байзақ ауданы

Мәдімар «Мәдімар» мешітінің имамы

Рахметов Жақсылық Күмісбекұлы