Ислам дінінде азан – мұсылман қоғамының рухани өмірінде ерекше орын алатын ұлы ұғымдардың бірі. Ол – намаздың басталғанын хабарлап қана қоймай, Алланың ұлылығын, ислам дінінің бірегейлігін паш ететін құлшылық шақыруы. Азан – ислам өркениетінің айшықты белгілерінің бірі, оның тарихы мұсылман үмбетінің алғашқы кезеңдерінен бастау алады.

  Бұл мақалада азанның шығу тарихы, оның исламдағы мән-маңызы, азан айтушының (мұәззіннің) орны және қазақ даласындағы азан дәстүрі қарастырылады.

Пайғамбарымыз Мұхаммед (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын ) Меккеден Мәдинаға һижрет жасаған соң, мұсылман жамағаты үшін ортақ намаз уақыты белгілеу қажеттілігі туындады. Сол кезеңде әрбір құлшылықтың белгілі уақыты болғанымен, оны көпшілікке хабарлау жүйесі болмады.

  Алғашында сахабалар намаздың уақытын белгілеу үшін түрлі ұсыныстар айтқан. Бірі дабыл қағуды, екіншісі от жағуды, енді бірі шоқпар соғуды ұсынды. Бірақ Алла елшісі (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) бұл амалдардың бұрынғы дін өкілдеріне ұқсап кететінін айтып, қабылдамады.

 Осы кезде сахаба Абдулла ибн Зәйд (Алла оған разы болсын) түсінде бір кісі келіп, оған азан сөздерін үйреткенін көреді. Ол  ертеңінде түсін Алла елшісіне (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) айтып береді. Пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): «Бұл көргенің – хақ түс. Азан сөздерін Біләлға үйрет, оның үні сенен де қаттырақ шығады», – дейді.

Сол күннен бастап Біләл ибн Рабах (Алла оған разы болсын) мұсылмандардың алғашқы азаншысы болып, Мәдинада алғаш рет азан шақырды. Бұл  оқиға хижраның екінші жылы болған. Осылайша, азан – Алланың қалауымен және Пайғамбардың (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) мұғжизалық басшылығымен енгізілген рәсім болып саналады. 
                                                

Азан сөздерінің мәні

Азан сөздері – исламның негізгі ұстанымдарын қамтиды: 
- Аллаһу әкбар – Алланың ұлылығы мен құдіретін дәріптеу; 
- Әшһәду әллә иләһә иллаллаһ – тәухид сенімін, яғни Алладан басқа тәңір жоқ екенін растау; 
- Әшһәду әннә Мұхаммадан расулуллаһ – Мұхаммедтің (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) пайғамбар екенін мойындау; 
- Хәййә ғаләс-саләһ, хәййә ғаләл-фәлах – намазға және құтылуға шақыру; 
- Таң намазында қосымша айтылатын әс-салату хайрун минән-ноум – «Ұйқыдан гөрі намаз қайырлы» деген үндеу.

Азанның әрбір сөзі – мұсылман жүрегіне иман сәулесін құйып, оянуға, Жаратушыға бет бұруға жетелейді.

Азаншының мәртебесі

Азан айтушы мұсылман «мұәззін» деп аталады. Мұәззіннің мәртебесі исламда өте жоғары. Хадистерде: 

«Мұәззіннің дауысы жеткен жерге дейінгі барлық нәрсе қиямет күні оған куәлік етеді» (Бухари, Муслим), – делінген. 
Сондай-ақ, азан шақырған адамның дауысын естіген әрбір жанды мен жансыз мақұлық оған сауап тілейді. Сондықтан мұсылман қоғамында мұәззіндік – абыройлы әрі сауапты іс болып саналады. 

Қазақ даласындағы азан дәстүрі

Ислам діні қазақ жеріне келгеннен бастап азан дәстүрі де орнықты. Әр бір ауылда мешіттің мұнарасынан азан шақырылып, елді намазға үндеген. Қазақ халқы азанды ерекше құрметтеп, баланың құлағына да азан шақырып ат қоятын салт қалыптастырған. Бұл дәстүр – сәбидің алғашқы естіген сөзі Алланың ұлықтауы болсын деген ниеттен туған.

  Қазақ поэзиясы мен жыраулар шығармаларында да азан үні жиі жырланған. Ол халықты имандылыққа, бірлікке, адамгершілікке шақырудың символына айналды.

Азан – ислам тарихындағы ең ұлы дәстүрлердің бірі. Оның шығу тарихы Мұхаммед пайғамбардың (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) сүннетімен тығыз байланысты. Азан – тек намазға шақыру емес, ол – мұсылмандықтың айқын нышаны, Алланың бірлігін паш ететін ұлы ұран.

  Қазақ халқы да азанды қастерлеп, оны өмір салтына терең енгізген. Бүгінде әлемнің түкпір-түкпірінде азан дауысы жаңғырып, мұсылмандарды имандылыққа шақыруын тоқтатқан емес.

Бегайдароы Құттымурад

Жамбыл облысы Байзақ ауданы 

Аққия ауылы «Аққия» мешітінің азаншысы