Жомарттық пен қайырымдылық және «саха» мен «самаха» сөздері мағынасы жағынан бір-біріне жақын сөздер, алайда ғалымдар олардың арасындағы айырмашылықты атап көрсеткен.

Қайырымдылық – құнды әрі пайдасы бар нәрсені ойланбастан, жан-тәнімен жұмсау. Қайырымдылықты «бостандық» деп те атайды, өйткені фәни дүниеге байланып қалудан арылтатын қасиет. Қайырымдылықтың қарама-қайшысы құштарлық болып табылады.

Самаха – борышкерден қарызын алудан ойланбастан бас тарту. Мұның қарама-қайшы мағынасы дөрекілік, қиындықтар тудыру.

Саха – сараңдық сияқты жаман қасиеттен арылу үшін қаржыны туыстарына, бейтаныстарға, мұқтаж жандарға және байларға шынайы түрде жұмсау. Ендеше, жомарттық пен саха сөзі синоним болып табылады. Жомарттықтың қарама-қайшы мағынасы сараңдық және ашкөздік.

Осы жақсы қасиеттерге ие болған Алла Елшісіне (ﷺ) ешкім де тең келе алмайды. Ибн Мункадир келтірген риуаятта Жабир ибн Абдулла (р.а.) былай айтқан екен: «Өтінішпен келгендерге Алла Елшісінің «Жоқ» деп жауап бергенін ешқашан естіген емеспін».¹ 

Осыған ұқсас риуаятты Әнас та (р.а.) келірген: «Жақсылық жасауда Алла Елшісі (ﷺ) адамдардың ең жомарты болған, әсіресе Рамазан айында одан асқан жомарт адам болмайтын. Ал Жәбірейілмен (ғ.с.) кездессе одан да артық  жомарт болып кететін».²

Әнас (р.а.) былай айтқан: «Бір күні бір адам Алла Елшісіне (ﷺ) келіп оған мал-мүлік беруін сұрайды. Алла Елшісі (ﷺ) оған көп қой береді. Әлгі адам еліне қайтып оралып:  «Исламды қабылдаңдар, өйткені Мұхаммед (ﷺ) есепсіз береді деген екен».³

Алла Елшісіне (ﷺ) пайғамбарлық келгенге дейін де ол сондай жомарт болған. Уарака ибн Науфал Пайғамбарымыз (ﷺ) жайында былай айтқан: «Ол кедейлерге көмектесіп, мұқтаждарға жақсылық жасайтын».⁴

Күндердің күнінде Алла Елшісіне (ﷺ) тоқсан мың дирхем беріледі, ақшаны жамылғының үстіне салып қойып, ақша сұрай келгендердің бәріне сол ақшаның бірін де қалдырмай таратып жіберген екен.⁵

Бірде Алла Елшісіне (ﷺ) көмек сұрай бір адам келеді. «Менде ештеме қалмады. Бар да керегіңді менің атымнан ал, Алладан маған бір нәрсе келгенде мен өзім қайтарып беремін», - деп айтады Пайғамбарымыз (ﷺ). Мұндай жомарттықты көрген Омар (р.а.): «Уа, Алла Елшісі! Алла сенің күшің жетпейтін нәрсені саған жүктемеді. Неге сен бұлай жасайсың?» - деп сұрайды. Оның бұл сөздері Алла Елшісіне (ﷺ) ұнамай қалады.

Ансарлардан болған бір сахаба: «Тарата бер, уа, Алла Елшісі! Аршының Иесі кемітеді деп қорықпа да!». Мұны естіген Пайғамбарымыз (ﷺ) күлімсіреп кетеді,  жүзінен оның қуанышты екені сезілген. «Маған дәл осы бұйырылған еді», - деп айтады.⁶

Муаууиз ибн Афра (р.а.) былай айтқан: «Мен Алла Елшісіне (ﷺ) бір тәрелке жаңа піскен құрма алып келіп едім, ол маған қос алақан толы алтын әшекейлер берді».⁷

Әнас (р.а.) былай айтқан: «Алла Елшісі (ﷺ) ертеңге ештеме қалдырмайтын».⁸

Алла Елшісінің (ﷺ) жомарттығы мен қайырымдылығы жөнінде көптеген хадистер бар.

_______________________________________
1 - Бұхари, хадис №: 6034; Мүслим, хадис №: 2311.

2 - Бұхари, хадис №: 6; Мүслим, хадис №: 2308.

3 - Мүслим, Фадаил, 2312.

4 - Бұхари, хадис №: 3; Мүслим, хадис №: 160.

5 - Абул-Хасан ибн Даххак, Шамаиль, Хасан әл-Басриден; Суюти, Манахиль (192).

6 - Тирмизи, Шамаиль, хадис №: 348; Беззар, хадис №: 3662; Хараити, Мунтака, хадис №: 278.

7 - Ахмад ибн Ханбал, Муснад, 6/359; Байхаки, Шуабуль-Иман, 5968.

8 - Тирмизи, Зюхд, хадис №: 2362; Ибн Хиббан, Сахих, 2139.