Әр түрлі себептерге байланысты қажылыққа бара алмайтын кісі өзінің орнына басқа біреуді өкіл ретінде жібере ала ма? 

Ислам дінінде ғибадаттар үш түрге бөлінеді:

1. Тек қана денемен орындалатын ғибадаттар: намаз оқу, ораза ұстау, Құран оқу, т.б. 

2. Тек қана дүние-мүлік, байлықпен орындалатын ғибадаттар: зекет, пітір садақасы, құрбан шалу, т.б.

3. Әрі малмен, әрі денемен орындалатын ғибадаттар: қажылық ғибадаты. Бұл ғибадаттардың кез-келгенін нәпіл ретінде орындап, сауабын өлі болсын, тірі болсын басқа адамға бағыштауға болады. Бірақ бұл ғибадаттарды мойнындағы парызынан құтылу үшін басқа біреуге өкіл ретінде орындатқызу мәселесі мүлдем бөлек екенін ескертейік.

Тек қана денемен атқарылатын намаз, ораза сияқты ғибадаттарда өкілдік мүлде жүрмейді. Яғни, ешкім басқаның орнына мойнындағы парызынан құтылдыру үшін намаз оқып, ораза ұстай алмайды. Ал тек қана малмен атқарылатын зекет беру, құрбан шалу сияқты ғибадаттарда өкілдік толығымен жүреді. Мысалға, малының зекетін басқа бір адам өкіл ретінде керекті орындарға беруіне болады. Ал қажылық сияқты әрі денемен, әрі малмен орындалатын ғибадаттарда өкілдіктің жүруі үшін қажылығын орындай алмай өліп кету, жазылуы мүмкін болмаған ауыр науқас, қатты кәрілік сияқты бөгеттердің болуы керек.

Қажылықта өкілдіктің кейбір жағдайларда жүретіндігіне байланысты дәлел ретінде Пайғамбарымыздың (с.а.у.) бірнеше хадисі бар. Мысалы, мына екі хадис бұл дүниеден қажылыққа бармастан көз жұмып кеткен кісілердің орнына өкіл ретінде қажылыққа баруға болатындығын білдіреді. Жүһәйнә тайпасынан бір әйел Пайғамбарымызға (с.а.у.) келіп былай деді: «Уа, Алланың Елшісі, менің шешем қажылық ғибадатын жасауға уәде берген еді, бірақ орындай алмай бұл дүниеден көз жұмды. Оның орнына қажылыққа барсам бола ма?»

– Пайғамбарымыз (с.а.у.) былай деді: «Иә, оның орнына қажылыққа бар. Қалай ойлайсың? Шешеңнің басқа біреуге қарызы болса өтейтін бе едің?

– «Иә, өтеймін», – деді. – Олай болса, Алла Тағалаға болған қарызын да өтеңдер. Өйткені, қарызы өтелуге ең лайық – Алла Тағала». Басқа бір уақытта бір сахаба Пайғамбарымызға (с.а.у.) келіп:

– «Әкемнің мойнына қажылық парыз бола тұра бұл дүниеден өтіп кетті. Оның орнына қажылыққа барсам бола ма?», – деді.

– Пайғамбарымыз (с.а.у.): «Қалай қарайсың әкеңнің қарызы болса өтейтін бе едің?», – деді.

– «Иә, өтеймін». – Пайғамбарымыз (с.а.у.): «Олай болса әкеңнің орнына қажылыққа бар», – деді. Қажылық ғибадаты мойнында парыз бола тұра көзінің тірісінде қажылыққа бара алмағандар өлмес бұрын артында қалған мирасқорларына өзінің орнына өкіл жіберулерін талап етіп, өсиет етулері уәжіп. Қажылық ғибадаты мойнында парыз бола тұра бұл дүниеден қайтқан кісілердің бұндай өсиеті жоқ болса, артында қалған мирасқорлары өкіл ретінде басқа біреуді жіберумен міндеттелмейді.

Бұл дүниеден қажылық ғибадатын орындай алмай қайтып кеткен кісілердің орнына өкіл ретінде қажылыққа баруға болатыны сияқты, қажылықты орындай алмайтындай дәрежеде ауру немесе кәрі болғандардың орнына да қажылыққа баруға болады. Хаасам тайпасынан бір әйел Пайғамбарымызға (с.а.у.) келіп, былай деп сұрақ қойды:

– «Уа, Алланың Елшісі! Алла Тағаланың құлдарына парыз қылған қажылық ғибадаты әкеме кәрілігінде парыз болды. Бірақ ол бұл қажылық жолына шыдай алмайды. Мен оның орнына қажылыққа барсам бола ма?» – Пайғамбарымыз (с.а.у.): «Иә», – деп жауап қатты.