Ассалаумагалейкум ага! Мен Құран оқығанда әуендетіп оқығанды жақсы көремін. Бірақ, қалай, қай жерлерде созылатынын біле бармеймін.  Бұл ісім дұрыс па? Жалпы, әуендетіп айтуды қайдан үйренуге болады?  Рахмет. Жауапты менің жеке поштама жолдасаңыз екен.  

Құранды белгілі ережелермен оқу ғылымы бар. Оны  тәжуид дейді. Сол уақытта мәнерлеп әуендетіп оқи аласыз.Орталық мешіттің жанындағы мердесеге келіп сабақ алсаңыз болады.

Өлген адамға ас беру, Құдай тамақ беру, садақа ас беру деген сияқты ас берулерге Исламда қандай үкім берілген? Бұл, негізі, кейін пайда болған түркітілдес халықтарда пайда болған дәстүр ме, әлде Пайғамбарымыз (с.а.с) кезінде болып, рұқсат етілген бе? Сондай дастарханнан өз қолыңмен тамақ алуға бола ма? Ал ас берушілер өздері салып берсе дастарханнан, оны алса бола ма? Жесе бола ма?

Бұл, негізі Пайғамбарымыз (с.а.с)  (Әр бір жақсы амал садақа ) деген хадисінен алынып кейін пайда болған дәстүр. Ол тамақты өзіде балашағасы да, басқа адамдарға да жей беруіне рұқсат.

Ассалагмалейкум уа рахматтулахи уа баракатух. Мен әйеліммен көп ренжісіп қалатын себебім, әке-шешемізге тіреле береді. Әйелім олар мені жақтырмайды, мені ұнатпайды, бөлек шығайық дей береді.  Үйдің мәселесіне келгенде ренжісіп қала береміз. Осыған не айтасыздар? Лаж болса, хадистермен жеткізсеңіздер екен. 

Пайғамбарымыз (с.ғ.с): «Мүміндердің ішінде иманы ең кәміл дәрежеде болғандар – мінез  құлықтары көркем болғандар. Сендердің іштеріңдегі ең жақсы адам – әйелдеріне  жақсы қараған адам» (Риядуссалихин 1 том 320 б).

«Қандайда бір әйел күйеуі одан разы болған күйде өлсе жаннатқа кіреді»  деген хадис те бар. Аллаһ қиямет күнінде жүздеріне қарамайтын кісілердің бірі ата-анасына қарсы келген кісі. (Әттарғиб уаттарһиб 327 б). Сізге  айтарымыз екі ортаны тауып татуластыру.

Пайғамбарымызды (с.а.с.) түсімізде көруіміз үшін  не істеу керек ? Сүйікті Пайғамбарымызды түсімізде қалай көре аламыз?

«Я, Алла, бізді Өзіңнің мейіріміңмен қуандыр. Жасаған зұлымдығымыз үшін Өзіңнің мейіріміңнен құр қалдырма». Жақсы нәтижеге қол жеткіздудің бастамасы -  ықыласпен дұға етуде. Егер Алладан шын ықыласпен сұрасаң, егер көздеген мақсатың тек Аллаға ғана бағытталған болса, мейірім есіктері ашылады. Тәжірибеден өтіп, тексерілген төрт түрлі амал бар. Мен осы бір төрт түрлі амалды Пайғамбарымызды (оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) түсінде көргісі келетін жандарға үнемі айтып отырамын. Егер кімде кім осы бір төрт амалды үнемі тастамай жүретін болса, ол адамға Пайғамбарымызды (оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) түсінде көру құрметі беріледі.

Біріншісі, көп мәрте салауат айту. Әр адамның салауат айтуға арнайы бөлген уақыты болуы керек. Сен Оған (оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) көп мәрте салауат айтуың қажет. Имам әс- Сахафи «Әл Қаули Бадиъ фи- солати ъалан- Наби» еңбегінің авторы былай дейді: «300 рет салауат айту күндіз- түні оқылатын салауттың ең аз мөлшері болып табылады». Қайда жүрсең де көлікте, метрода келе жатсаң да салауат оқы. Салауатттан қолың босамауы қажет. Сансыз салауат оқу деген- осы. Егер адам өзін салауатты көп айтатын адамдар қатарына жатқызар болса, ол адам күніне жоқ дегенде 300 рет салауат айтуы қажет. Мұны Имам әл- Хафиз әс- Сахафи: «Салауатты махаббатпен оқуың қажет: Аллаһумма солли ъала саиидина Мухаммадин ан- набиул умми, уа ъала әлиһи уасохбиһи уә соллим таслиман касиран. Сондай махаббатпен оқыңдар»,- деп айтып жатыр.

Екіншісі, оның сүннетті берік ұстану. Мен сүннетті сырт келбетпен ғана көрсету деп айтып жатқан жоқпын. Көптеген адамдар сүннетті жай ғана ұстанып жүргендеріне мәз болады. Бұл әрине, жақсы. Алайда сүннетті ұстанғанда да, құрметпен ұстану керек. Егер саған Пайғамбар (оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын)оң қолымен ішіп- жеген десе, бұған салт ретінде қарамай, сенің Сүйіктің қалай істеген болса дәл солай сен де ішіп- жеп жатқаныңды сезін.

тамақтанып жатқан кездіңде де Сүйіктіңмен бірге бол. Үйге оң аяқпен кіріп, сол аяқпен шығыңдар, ал әжетханаға сол аяқпен кіріп, оң аяқпен шығыңдар деген кезде кейбір адамдар: «Дін деген оң аяқпен кірме, сол аяқпен шық емес»,- деп мазақ еткендей болады. Біз мұны айтып жатқан жоқпыз. Сіз бізді дұрыс түсінбей қалдыңыз. Я болмаса, кешіріңіз, біз сізге бұл нәрсені дұрыс түсіндіре алмадық. Мәселенің бәрі бір аяқтың екінші аяқтан озуында емес, мәселенің бәрі менің жүрегімнің үйге кіріп- шыққанда Пайғамбарыммен (оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) байланысуында, бір болуында.

Үйге кірген кезде әдеттегідей кіріп жүре аламын, кіріп қана қоймай көшедегі келеңсіздіктерді үйге қоса ала кірем. Өйткені ол екеуінің арасын бөлердей ешбір тосқауыл болмады. Сен үйге көңілсіз кірдің де үйдің астаң- кестеңін шығардың. Алайда, сен үйге келген кездіңде бір сәтке болса да тоқтап, ойлан. Сенің Сүйіктің үйге кірер кезде қандай әдепті сақтаған еді? Ол (оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) оң аяғымен кірген болатын, ендеше сен де Сүйіктіңмен бірге оң аяғыңмен кір. Отбасыңдағыларға сәлем бер де, үйге кіргендегі дұғаңды оқы.

Үйге сол аяқпен емес, оң аяқпен кірудегі даналық осында жатыр. Ал үйден шыққан кезіңде сол аяқпен шық та, осы амалыңмен Пайғамбардың (оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) ізімен жүргендігіңді біл, сезін. Сүннетті ұстану тек киіммен, сырт келбетпен я болмаса сол немесе оң аяқпен ғана шектелмейді. Сүннет – бұл амал. Алланың Елшісі (оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) қатты күлгенді ұнатпайтын. Ол (оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) тек қана күлімсірейтін, ол үнемі күлімдеп жүретін. Ол (оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) ешқашан ашулы болып, түнеріп жүрмеген. Кейбір адамдар бір қарағанда- ақ жұмсақ әрі көңілді, мейірімді болып көрінеді. Ал егер кішкене ашуланса болды, мүлде басқа болып кетеді.

Олар сол мезетте ақ түнеріп, көңілсіз бола қалады. Пайғамбарымыз (оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) ешқашан да ондай болмаған. Үмметтің қамын Ол (оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) секілді ешкім ойламаған. Сонымен қатар Ол (оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) өзінің қуанышын адамдардан ешқашан да жасырған емес. Өзінің сахабаларына ең көп күлімдеп қарайтын адам еді. Бұл – Оның (оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) жолы.

Ол (оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) ешкімнен қуанышын жасырған емес. Ол осындай адам болған, оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын! Ол (оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) жүзіндегі күлкісін ешкімнен жасырып қалған емес, Ол (оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) адамдардан теріс айналып кеткен де емес, кей кездері оның жүзі өзгеріп сала беретін, алайда оның да себебі болатын еді.

Тағы қайталасам, бірінші – үзбей салауат айтып жүру.

Ал екіншісі – сүннетті құрметпен ұстану. Адамдармен көркем мәміледе болуыңның өзі Оның(оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) сүннетін ұстануың. Сен Пайғамбармен (оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) өміріңнің әр сәтінде бірге болуың керек. Өміріңнің әр сәті Пайғамбармен (оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) байланысты екенін сезінуің керексің.

Үнемі салауат айту, сүннетті қастерлеп ұстану. Ал үшіншісі болса, Оның (оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) үмметіне қызмет ету. Сен өзгеге қалай пайдамды тигіземін деп өмір сүруің қажет, өзімшіл болма. Егер мұқтаж жанды көрсең, Пайғамбарымыз (оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) мұқтаждармен қалай қарым- қатынаста болғанын есіңе ал. Егер сен біреуге мұқтаж болып тұрсаң да, жақсылық жасап алып, кейін оны жамандықпен алмастырушылардан болудан сақ бол. Алла Тағала өзгелерді дінге шақыру үшін Пайғамбарымызды (оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) өзгелердің оған құлақ асуына мұқтаж қылып қойған кездегі оның халін есіңе ал. Ол (оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) үшін үмметке қызмет ету- тек қана мұсылмандарға ғана емес, Ол (оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) бүкіл әлемге жіберілген Пайғамбар екенін біліп қызмет ету болды. Алла Тағала былай дейді: «Біз сені жер бетіне рақым етіп қана жібердік»,- дейді. Жер бетіндегі оның үмметінен болған әрбір адам, дағуаттың үмметі. Сен барлығына жақсы қарым- қатынаста болуың қажет.

Төртіншісі, дағуат жасаған кездегі кезіккен қиыншылықтарға сабырлық. Бұл нені білдіреді? Мысалы біз біреуді жақсы көрдік дейік. Біз жақсы көрген адамымыздың не нәрсеге өкпелеп, не нәрсе оны қуандыратынын білеміз. Соған қарай әрекет етеміз. Өйткені махаббат бар. Егер мен біреуді жақсы көрсем, мен үшін оның жағдайы маңызды болуы керек. Оған деген менің махаббатым артқан сайын, ол қайғырған нәрсеге мен де қайғыратын боламын. Ол қуанса мен де балаша мәз боларым сөзсіз. Ал Пайғамбарымыздың (оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) жүрегін не нәрсе қуандырады екен? Ол не нәрсеге қызықты, ненің қамын ойлады?

Тізімде төрт түрлі амал болды. Унемі салауат айту, оның сүннетін қастерлеп ұстану, дағуат кезіндегі қиыдықтарға сабырлық, үмметке қызмет ету. Кімде кім осы төрт шартты үнемі орындап жүретін болса, ол адамға Алла Тағала түсінде Пайғамбарымызды (оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) көру құрметін береді.

Бұған тағы да Пайғамбарымыздың (оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) өмір жолы жайлы кітаптар оқу да көмектеседі. Оның көркем мінезі жайлы жазылған еңбектер, Алла Тағала Мұхаммедке (оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) берген ерекшеліктер туралы еңбектер оқу қажет. Сол кезде Алла Тағала біздің жүрегімізді Оған (оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) деген үлкен махаббатпен толтырып қояды.

Қайтадан осы төрт амалды нақтылап қайталап кетсем. Үнемі, үзбей салауат айту, Оның (оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) сүннетін құрметпен ұстану, Оған (оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) байлану деген шартты жіберіп алдым, яғни қандай жағдай болмасын Оны (оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) көруге ынтығу, «Я Раббым, мен Оны көргім келеді, мен Оны көргім келеді» деген ой санамызда жаңғыру керек және де Оның (оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) үмметіне қызмет ету».

P.S. Құрметті жамағат! Үнемі салауат айтуды әдетке айналдырыңыздар. Сіздердің саусақтарыңыздың өзі тасбих, ол тасбих әркімде бар. 300 мәрте ол көп емес. Көлік кептелісінде тұрып-ақ қаншама салауат айтатын уақытымызды бос жіберіп аламыз. Алла Субхана уа Тағаладан баршаңызды Пайғамбарымыз (оған Алланың сәлемі мен игілігі болсын) түсіңізде келіп зиярат етуін сұраймыз. Әмин!

Бір туысың қатты ауырса сол үшін ораза ұстауға бола ма? Сондай  жағдайда ауыз ашар мен ауыз бекітуге қандай дұғалар оқылады? Соны жазып жіберсеңіздер екен. Рахмет!

Парыз амалдар басқа бір кісінің жасалуымен ол кісінің  мойнынан түспейді.

Сәресіде айтылатын дұға:

نَوَيْتُ أنْ أصُومَ صَوْمَ شَهْرُ رَمَضَانَ مِنَ الْفَجْرِ إِلَى الْمَغْرِبِ خَالِصًا لِلَّهِ تَعَالَى

Оқылуы: «Нәуәйту ән асумә саумә шәһри Рамаданә минәл фәжри иләл мағриби халисан лилләһи таъалә».

Мағынасы: «Таңертеннен кешке дейін Аллаһтың ризалығы үшін Рамазан айының оразасын ұстауға ниет еттім».

 Ауыз ашарда оқылатын дұға:

اللَّهُمَّ لَكَ صُمْتُ وَ بِكَ آمَنْتُ وَ عَلَيْكَ تَوَكَّلْتُ وَ على رِزْقِكَ اَفْطَرْتُ وَ صَوْمَ الْغَدِ مِنْ شَهْرِرَمَضانَ نَوَيْتُ فاغْفِرْ لِي ما قَدَّمْتُ وَ ما اَخَّرْتُ

Оқылуы:«Аллаһуммә ләкә сумту уә бикә әәмәнту уә ‘аләйкә тәуәккәлту уә ‘ала ризқикә әфтарту уә саумәлғади мин шәһри Рамадана нәуәйту, фәғфирлии мәә қаддамту уә мәә аххарту».

Мағынасы: «Аллаһым! Сенің ризалығың үшін ораза ұстадым. Сенің берген ризығыңмен аузымды аштым. Саған иман етіп, саған тәуекел жасадым. Рамазан айының ертеңгі күніне де ауыз бекітуге ниет еттім. Сен менің өткен және келешек күнәларымды кешір».

Мен осыдан 3 жыл бұрын намаз оқып, тастап кеткенмін,  енді қайта оқығым келеді. Өзім тұрмыс құрғанмын. Маған рухани демеу беріңіздерші. Екінші сұрақ:  жолдасыммен жақындасқанда қалай ғұсыл алу керек? Осыларды  түсіндеріп беріңіздерші.  Иманымды күшейтіп, жан дүниемді тазартқым келеді.

Хатам Әсамнан (р.а.) намазы жайында сұралғанда: «Уақыты жақындаған кезде жақсылап дәретімді алып, намаз оқитын жерге барамын. Алдымен намаз оқитын жерге отырып, рухани дайындық жасаймын. Ақылымды басымнан алып тастаймын да, намазға тұрамын. Қағбаны екі қасымның арасына, сырат көпірін екі аяғымның астына, жұмақты оң жағыма, тозақты сол жағыма аламын. Әзірейіл (а.с.) періштені төбемде тұр деп ойлаймын. Ал бұл намазым менің соңғы намазым деп, қорқыныш пен үміт арасында Раббымның алдында тұрып тәкбір аламын. Салмақтылықпен, мағынасын түсіне отырып Құран аяттарынан оқимын. Кішіпейілділікпен рүкуге иіліп, ынтамен сәждеге барамын. Оң аяғымды тігіп, сол аяғымның үстіне отырамын. Намазымды ықыласпен оқимын. Сонда да қабыл болып, болмағанын білмеймін», – деп жауап беріпті.

Иә, біреулер намазды көрсету үшін оқыса, енді біреулер намаз жамағатының санын ғана арттырып жүреді. Ықыласпен намаз оқитындар аз ба деген ойға қаласың. Ал, Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) намазын еске алсақ, ол кісі Алла Тағаламен байланыста тұңғиық бір тереңге батып кетуші еді. Дүние астаң-кестең болып жатса да, намазда тұрғанда сезбейтін. Намаз оқып жатқанда бүйірінен пышақ қадап жатқанның өзінде елемей, намазы біткенде бірақ сезген сахабалар да үлгі алудың жарқын бір тұлғалары. Әйткенмен де, біз де сол Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) үмметі, саңлақ сахабалардың ізбасарлары емеспіз бе?! Сондықтан да біздің де ықыласпен намаз оқуға күшіміз бен қайратымыз, ақылымыз әбден жетеді. Алла Тағала біздердің осы уақытқа дейін оқыған намаздарымызды қабыл болған амалдар қатарында қабыл етсін! Бізді ықыласты құлдарының қатарынан болдырсын!

Ғусл алу тәртібі:
1)   Жүрекпен ниет ету;
2)   «Бисмилләһ» деп айту;
3)   Алақандарын (ішін де, сыртын да) үш рет жуу;
4)   Жыныстық мүшесін жуу;
5)   Намазға алатындай, толық дәрет алу;
6)   Басын жуу: суды шаштардың тамырларына дейін жеткізіп үш рет құю;
7)   Денені толық жуып шығу (Қараңыз: «Мин ахкәмил фиқһия фи әт-тоһара» 12).
Аллаһ жақсырақ біледі!

Имам Әбу Жағфар әт-Тахауи (р.а.) ақида еңбегінде: «Иман біреу. Сенім негізінде иман етушілер тең. Олардың арасындағы айырмашылық Алла тағаладан қорқуда, тақуалықта, нәпсіге бойұсынбауда және бірінші кезектегі амалдарда берік тұруда(Шарх ақида әт-Тахауиа, 101-бет)»,-деп айтқан.

Демек, иманшарт тұрғысында пайғамбарлар мен жай пенделер, иман еткен адам баласы мен періштелер бір дәрежеде. Яғни, Алла тағалаға және көркем сипаттарына сенуде олардың арасында біреу тұтастай, ал екіншісі жартылай сенеді деген түсінік жоқ.

Алайда, хадистерде: «Иман жетпіс бірнеше тармақ, оның ең биігі лә иләһа илла Аллаһ, ал төмені жолдағы кедергіні алып тастау(Әт-Таж әл-Жамиъ лил усул ли ахадис расул, 1-томы, 27-бет)» және «Күшті мұсылман Алла тағала құзырында әлсіз мұсылманнан жақсырақ(Муслим, 2664, Ибн Мажаһ 79/4168, Ахмад 2/366)»,-деп айтылғандай мұсылман иманы күшті немесе әлсіз болуы ықтимал.

Бұл мұсылманның амалына байланысты. Ал, амал жағынан адам намаз оқу, ораза тұту сияқты бірінші кезектегі парызына берік болуы, сонымен қатар әрбір іс-әрекеті Құран мен сүннетке сай келуі керек. Ал, амалын шынайы ықыласпен орындауы жүрегіндегі иманды кемелдендіре түседі. Яғни, амалына тақуалығы жолдас болса иманы күшейе бермек. Өйткені, пайғамбарымыз (с.ғ.с.): «Арабтың араб еместен, ал ақ тәндінің қара тәндіден тақуалықтан басқа айырмашылығы жоқ(Ахмед, 5/411)»,-деген.

Ал, тақуалық парыз амалдарға ерекше мұқияттылықты және күнә амалдардан аса сақ болуды білдіреді.

Сонымен қатар, Әбу Һурайра (р.а.) риуаят еткен: «Мұсылмандардың кәміл имандысы ең көркем мінездісі...»,-хадисінде айтылғандай мұсылманның иманын күшейтіп, оны кемелдендіретін амалдың бірегейі мінез-құлықты түзету.

Мені мазалап жүрген сұрақ, егер әйел адам жүкті болса, намазын оқуға бола ма?

Уағалейкумуссалам! Жүкті әйел намазды тұрып оқу қиынға соғатын болса, отырып оқуына рұқсат. Жүкті болуы себепті сәждеде маңдайды жерге қою қиындаса, отырған күйі иілуі жеткілікті. Тек рукуғқа иілгеннен кейін, сәждеге көбірек иіледі(Хидая – 1/194 бет, «салатуль марыз»).

Бұл жайында ардақты Пайғамбарымыз (с.а.у) Ъимран ибн Хусайын деген сахабаға: «Намазды тұрып оқы. Тұрып оқи алмасаң отырып оқы. Отырып та оқи алмасаң бір жаныңа жатып оқы»(Әбу Дауід – 952; Тирмизи – 371), – деп айтқан хадисі бар.

Тағы бір хадисінде: «Мүмкін болса жерге маңдайынды қой. Оған шаман келмесе, қимылмен оқы. Бұл кезде сәждеге рукуғдан көбірек иіл!»(Әз-Зайлағи, Насбур риуая), – деген.

Сондай-ақ, жерге отыру қиынға соқса, орындыққа отырып оқуға да рұқсат. Алла біздерге ауырлық емес, жеңілдік қалайды(Бақара – 185-аят).

Саламатсыздар. Мен биыл мүшел жаста едім. Мүшел жаста не істеу керек? Қандай дұғалар оқу керек? Рахмет.

Уағалейкумуссалам! Мүшел жас – қазақ халқының адам жасын есептеу үлгісі. Дәстүрлі қазақ қоғамында баланың 13 жасқа толуы алғашқы мүшел делінеді, одан кейінгі мүшел жасы әр 12 жыл қайталанған сайын есептеліп отырады. Ол 25-ке толғанда – екі мүшел, 37-ге толғанда – үш мүшел, 49-ға келгенде – төрт Мүшел, 61-ге келгенде бес мүшел деп есептеледі. Әр мүшел ішінде адамның өзіне тән ерекшеліктері мен болмысы қалыптасады.

Сіз айтқандай бұны ырыммен байланыстырып, мүшел жасты қауіпті кезең деп санап, аман-есен өтуі үшін құран бағыштап, өзінің қатты жақсы көретін киім-кешектерін жақын-жуықтарына тарату сияқты ырым жоралғылардың дінімізде негізі жоқ.

Шариғатта да, адамды құқықтық әрі әлеуметтік тұрғыда бірнеше категорияға бөледі:

1.Құрсақтағы (жәнин) шағы. Бала құрсақта пайда бола салысымен оның өзіндік құқықтары таңылады. Айталық өмірге келу құқы, тегі, мұрагер болу құқы т.б.

2.Сәбилік шағы. Мүмәйіз жасына, яғни, шамамен 6-7 жасқа келмеген шақ.

3. Мүмәйіз шағы. Ес кіріп, онды-солын тани бастап, әкенің насихатын тыңдайтын балиғат жасына дейінгі шақ (шамамен 7-12  жас). Бұл жастағы балаға намаз оқу, Құран оқу сияқты діни жол-жоралғылар үйретіле басталады. Бірақ міндеттелмейді. Силық алу, садақа алу, істеген жұмысының ақшасын алу сияқты оған пайда тигізер  әрекеттерді өз бетінше қамқорының рұқсатынсыз жүргізе алады.

4. Балиғатқа толған шағы. Бұл шақ қыздарда 9 жастан басталса, ер балдарда 12 жастан басталады. Бұның ең кеш уақыты қыздарда – 17 жас, ұлдарда – 18 жас. Балиғат жасына толған кісіге намаз, ораза, зекет, қылмысы үшін жаза т.б. діни міндеттемелер жүктеледі.

4. Рушд шағы. «Рушд» деп өз дүниесін далаға шашпай, өзін бостан-босқа шығынға ұшыратпайтын, меншігіндегі мал-мүлкінің қадірін жетік түсінетіндей ақыл-ойы толықтасқан кісіні айтамыз. Балиғат жасына келгенімен  мал-дүниесінің қадірін жетік түсінбеген болса, құлшылыққа қатысты амалдармен міндеттеліп, жасаған қылмысы үшін жауапқа тартылғанымен, өз бетінше меншігіндегі мал-мүлкін жұмсау құқына ие емес.