Қазақ қоғамындағы ата-бабалардан келе жатқан салт-дәстүрдің бірі — әмеңгерлік (леуират). Бұл дәстүрдің негізгі мақсаты — жесір қалған әйелді қараусыз қалдырмау, жетім қалған балаларға қамқорлық көрсету және оның мал-мүлкін жатқа кетірмеу. Әмеңгерлік – халықтың әлеуметтік жауапкершілігінен туған ізгі ниетті дәстүр.

Әмеңгерліктің діндегі орны

Ислам шариғатында әмеңгерлік міндеттелген әмір емес, бірақ жағдайға қарай рұқсат етілген амал саналады. Құранда әйелдерге зорлықпен үйленуге тыйым салынады, сондықтан әмеңгерлік ешқашан мәжбүрлі болмауы тиіс.

Негізгі қағидалар:

• Жесір әйел келісім бермесе, әмеңгерлік жүзеге аспайды.
• Бұл — әйелді қорғау үшін ұсынылатын мүмкіндік, міндет емес.
• Неке — екі жақтың келісімімен ғана дұрыс саналады.

Қазақ дәстүріндегі әмеңгерліктің мақсаты

Әмеңгерліктің қазақы мәні — жесірді ел ішінде қалдыру, бала-шағаны бөтен қолда қалдырмау. Ол үш негізгі мақсаттан тұрады:

1. Әйелдің қауіпсіздігі мен қамқорлығын қамтамасыз ету.
   Ел ішінде қорғаны, асыраушысы болмай қалмауы үшін.
2. Балалардың бауырынан ажырамай өсуі.
   Әкесі қайтыс болған баланың туған әулетінде қалуы — маңызды.
3. Мүліктің жатқа кетпеуі.
   Мал-мүлік, шаңырақ, үй-жай өз әулетінде сақталады.

Бұл — патриархалды қоғамда жесірдің өмірін қауіпсіз және әлеуметтік жағдайын тұрақты ету үшін жасалған шешім.

Қазіргі қоғамда әмеңгерліктің қажеттілігі қандай?

Бүгінгі күн тұрғысынан әмеңгерлік — міндетті салт емес. Бірақ кейбір отбасыларда әлі күнге дейін адамгершілік, жауапкершілік тұрғысынан қолданылып келеді.

Қазіргі қоғамдағы рөлі:

• Жесірді жалғыз қалдырмау — әлі де адамдық парыз.
• Баланы бөтен ортаға кетпеуіне мүмкіндік береді.
• Бірақ бұл тек ерікті келісіммен болуы керек.

Ең бастысы:
Әмеңгерлік – салт ретінде ғана емес, қоғамдық жауапкершілік пен туысаралық мейірімнің белгісі.

Қорытынды

Әмеңгерлік — қазақтың әлеуметтік құрылымындағы маңызды дәстүр. Бірақ ол әр уақытта әйелдің таңдау құқығы мен шариғат қағидаларымен үндестірілуі тиіс. Бұл дәстүрдің түпкі мақсаты — қорғау, қамқорлық және әулетті сақтау.