Адамзат тарихында ізгілік пен мейірімділікке негізделген істердің ең озық үлгілері діни-рухани құндылықтардан бастау алады. Қазақ халқының мәдениеті мен тарихында мұсылман өркениетінің терең ізі бар. Сол құндылықтардың бірі әрі бірегейі – уақып (вақф) дәстүрі. Уақып – Алла разылығы үшін жеке адамның немесе қауымның мал-мүлкін, жерін, қаржысын қоғам игілігіне арнауы. Бұл – халқымыздың мейірбандық пен жомарттыққа негізделген болмысын айшықтайтын қайырымдылықтың асыл түрі.

«Уақып жасау – сауапты іс» деуіміздің мәні – уақыт өткен сайын оның сауап қоры таусылмайтынында. Адам баласы өмірден озса да, артында қалдырған уақып малынан, салдырған мешіт-медресесінен, қаздырған құдығынан немесе тұрғызған көпірінен сауап үзілмей жетіп отырады. Бұл жөнінде хадисте: «Адам дүниеден өткен соң үш амалынан басқа барлығының сауабы тоқтайды: садақа жәрия, пайдалы ілім және артынан дұға қылатын ізгі ұрпақ» – делінеді.

Уақыптың тарихы мен мәні

Ислам өркениетінде уақып институты VIII ғасырдан бастап дамып, мұсылман қоғамдарының әлеуметтік-тұрмыстық тірегіне айналды. Түркі халықтары арасында уақып дәстүрі ертеден орныққан. Қазақ жерінде мешіт, медресе, ханака, кітапхана, керуен-сарай, жол, көпір, су арнасы сияқты игі істердің барлығы дерлік уақып қаражаты есебінен салынған.

Қазақ даласында Абай, Шәкәрім, Ыбырай сынды тұлғалар да уақыптық істерге көңіл бөлген. Бай-бағыландардың ауыл-аймақта мектеп-медресе ашып, кедей-кепшікке жәрдем беріп отырғаны – осы дәстүрдің көрінісі. Бұл – тек материалдық көмектің үлгісі ғана емес, рухани мәдениеттің биік шыңы.

Уақыптың қоғамға пайдасы

Уақып – әлеуметтік әділеттіліктің кепілі. Ол арқылы:

1. білім мен ғылымның дамуына жол ашылады;
2. діни-ағартушылық мекемелер бой көтереді;
3. мұқтаж жандарға қолдау көрсетіледі;
4. халықтың тұрмысы жақсарып, ортақ игілік нығаяды.

Уақыптың ерекшелігі – ол белгілі бір адамға ғана емес, бүкіл қауымға қызмет етеді. Мәселен, біреу мешіт тұрғызса, ол жерде бес уақыт намаз оқылған сайын сауап иесіне жазылып отырады. Біреу су құдығын қаздырса, әрбір тамшы су ішкен адамның алғысы соған барып қосылады.

Уақып – рухани байлықтың қайнары

Қазақтың жомарттық, қонақжайлық, бірлікке ұмтылу дәстүрі – уақып түсінігімен үйлеседі. «Жақсының аты өлмейді, ғалымның хаты өлмейді» деген даналықтың мәні де осы уақыптық істермен сабақтас. Өйткені артында ізгіліктің ізі қалған адамның рухани мұрасы сарқылмайды.

Қазіргі қоғамда да уақып институтын жаңғырту – аса маңызды. Бүгінгі таңда Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы жанынан арнайы Уақып қоры жұмыс істейді. Оның мақсаты – халықтың қайырымдылыққа бөлінген қаржысын жүйелі түрде пайдаланып, әлеуметтік-рухани жобаларды жүзеге асыру. Бұл – ежелгі дәстүрді жаңа заманға бейімдеген игі қадам.

Уақып – сарқылмас қазына. Ол тек бір дәуірдің немесе белгілі бір қауымның мұрасы емес, күллі адамзатқа ортақ игілік көзі. Уақып арқылы қоғам өркендейді, ұрпақ тәрбиеленеді, имандылық нығаяды. Қазақ халқының болмысындағы жомарттық пен ізгілік қасиеттері уақып дәстүрімен сабақтасып жатыр.

Сондықтан әрбір адам өз шамасына қарай уақыптық істерге үлес қосса, ол мәңгілік рухани қазынаға айналады. Уақып – Алланың разылығына жеткізетін, қоғамның бірлігін күшейтетін, ұрпаққа өнеге қалдыратын ізгі жол.

Кеңес Шерхан Мұратбекұлы

Жамбыл облысы Байзақ ауданы 

Байзақ ауылы «Тілеш қажы» мешітінің наиб имамы