Малайсары би жас Сырым биге: «Шырағым, үш сөз бар, соны ұмытпай жүрсең, халқың соңыңнан қалмас. Ұмытсаң, артыңнан ермес. Ол үш сөз: ұят, борыш, обал!» - деп айтқандай қазақ халқы «обал» мен «сауап», «ар», «ұят» деген сынды т. б. Құндылықтарды қадір тұтқан.

Өзіміз ес біле бастағаннан ата-әжеден, ата-анадан «обал» мен «сауап» деген сөздерді жиі естіп өстік. «Нанды жерге тастама», «малды теппе», «дәмді ысырап етпе», «ақты төкпе», «ит пен мысықты азаптама обал болады» деп айтудан талмайтын. Өйткені обалдың адамға міндетті түрде кері әсері тиеді, «малдың киесі жаман», «адамның ақысы жібермейді», - деп сенген. Бұл сенімдердің дінімізде негіздері де жоқ емес. Сондықтан да бала тәрбиелеу ісінде үнемшілдікке, ысырапқа жол бермеуге шақырған. Тұрмыстық өмірде, ішіп-жеу мен ақша қолдануда шектен шығып, төгіп-шашуға жол беру жеке адам үшін де, тұтастай қоғам үшін де қатерлі сырқат екенін дінімізде ескертеді. Қасиетті Құранда:

«Уа, адам балалары! Әрбір құлшылық орнында зейнеттеріңді алыңдар (киініңдер) және жеңдер, ішіңдер де ысырап етпеңдер. Күдіксіз Алла ысырап етушілерді жақсы көрмейді». – деген («Ағраф» сүресі, 31-аят).

Ысырап жасамау – өзіне қажет мөлшерден артық жұмсамау, мұқтаждықты ғана өтеу, мақтангерлікке, риякерлікке ұрынбау, яғни шектен шықпау. Қазақ мұны бір ғана сөзбен «обал болады» деп жеткізген. Себебі ысырап – шүкірлікке қайшы ұғым:

«Туысы жақындарға, міскіндерге, жолда қалғандарға міндетті түрде қарайласыңдар және мүлде ысырап қылмаңдар. Шынында ысырапқорлар шайтанның туысы. Ал шайтан, Раббыңа өте қарсы» («Исра» сүресі, 26-27- аяттар).

Обалдан сақтану үшін орта жолды ұстану қажет. Басқаның ақысын жемеу, дүние-мүлікке зиян келтірмеу, ішіп-жеген уақытта мөлшерді білу т. б. ислам осылай жасауға кеңес береді. Құранда: «Олар мал сарып қылғанда, ысырап та, сараңдық та істемейді, ортасын ұстанады» («Фұрқан» сүресі, 67-аят).

Қазақ ұғымында «обал» мен «сауап» реттеуші моральдық құралдардың бірі. «Обал» ұғымы қазақ тілінің қолданысында мынадай тіркестермен беріледі:

Обал болды – қиянат жасады, қиын болды.

Обал жасады – қиянат етті, жәбірледі.

Обалына жасады – көз жасына қалды, қиянат жасады.

Обалы жібермеді – тақсіретін тартты, зардабын шекті.

Обалын көтерді – айыпты болды, күнәлі болды.

  Қуаныш Түзелбеков

Рысқұлов аудандық мешіттің бас имамы