Тәспі ұстаудың үкімі қандай?

Негізінде тәспі – моншақ, тас, қандай да бір жемістің сүйегі т.б. заттардан жасалады. Тәспі жақсылық жасауға дәнекер болып есептеледі. Шариғатта мынадай бір қағида бар: «Жақсылыққа негіз болған дәнекер, сол жақсылықтың үкімін алады[1]». Себебі тәспі зікірді жеңілдетеді. Демек шариғи тұрғыдан тәспі ұстау рұқсат етіледі. Әсіресе мұсылман кісі зікір санауда қателесетін болса, тәспі ұстауы лайықтырақ болады. Бұған дәлел боларлық сахих хадистер бар.

Сахаба Сағд ибн Аби Уаққастың (رضي الله عنه) айтуы бойынша: «Ол Алла елшісімен(ﷺ) бір әйелдің үйіне кірген екен. Ол әйелдің алдында зікір ететін тастары немесе жеміс сүйектері жатқан еді. Пайғамбар ((ﷺ): «Мен саған бұдан да жеңілдеуін әрі абзалын үйретейін бе?»-деді.

«Көктегі жаратқанның санындай «Субханаллаһ»[2], жердегі жаратқанның санындай «Субханаллаһ», екеуінің арасындағыны жаратқандай «Субханаллаһ», Алланың жарататының санындай «Субханаллаһ». Дәл сондай «Әлхамду лиллаһ[3]», дәл сондай «Аллаһу акбар»[4], дәл сондай «Лә иләһа иллаллаһ»[5], дәл сондай «Лә хаулә уә лә қууата иллә билләһ[6],-деді[7].

Мән беріп қарасаңыз Пайғамбар (ﷺ) әйелдің зікірде тас қолдануына тиым салмаған, бар болғаны зікірдің оңай жолын үйреткен.

Аллаға иман келтірген құлдардың анасы, пайғамбарымыздың (ﷺ) жұбайы Сафия(رضي الله عنها) былай дейді:

«Бір күні Алла елшісі (ﷺ) бөлмеме келді. Менің алдымда Алланы зікір ететін төрт мың құрма сүйегі жатқан болатын.

Пайғамбар (ﷺ) маған қарап: «Ей Хуайдың қызы! Алдыңда жатқан бұл не?» деп сұрады.

Мен: «(Бұл құрма сүйектері арқылы) Алланы зікір етемін»,- деп жауап бердім.

Пайғамбар (ﷺ): «Мен сенің жаныңда тұрғаннан бері сенен көбірек Алла Тағаланы зікір еттім»,-деді.

 Мен: «Уа Алланың Елшісі! Оны маған үйретіңізші!,-дедім.

Пайғамбар (ﷺ): «Субханаллаһи’ адада халқиһи» (Аллаһ Тағаланы қанша жаратылысы бар болса, соншалықты тасбих етемін деп айт»,-деді[8].

Хадис мәтініне зер салып оқысаңыз Пайғамбарымыз (ﷺ) Сафия анамызға(رضي الله عنها) бұл дұрыс емес немесе бұл бидғат, болмаса тыйым салынған деп айтқан жоқ.

Қасым ибн Абдуррахман  (رضي الله عنه) сахаба Абу Дарданың (رضي الله عنه) құрма сүйектерін салып жұретін бір дорбасы болғандығын, таң намазын оқыған соң, әлгі дорбадағы сүйектерді бір бірден шығарып, Алланы зікір ететіндігін риуат еткен[9].

Дәл осындай сарындағы риуаяттар Абу Сағид ал-Худридан, Сағд ибн Аби Уаққастан, Фатима бинт Хусейннан т.б. ардақты сахаба, табиғиндерден жеткен.

Ханафи мазхабының ғалымы Ибн Абидин (رحمه الله) былай дейді: «Автордың «Тәспі ұстаудың еш мәкруһтігі жоқ дегені мынадай... шариғи тұрғыдан рұқсат етілгендігінің дәлелі имам Әбу Дәуіт, имам Тирмизи, имам Нәсаий, имам Ибн Хиббан Сағд ибн Уаққастан (رضي الله عنه) риуаят еткен хадис. Сахаба Сағд ибн Аби Уаққастың (رضي الله عنه) айтуы бойынша: «Ол Алла елшісімен (ﷺ) бір әйелдің үйіне кірген екен. Ол әйелдің алдында зікір ететін тастары немесе жеміс сүйектері жатқан еді. Пайғамбар(ﷺ): «Мен саған бұдан да жеңілдеуін әрі абзалын үйретейін бе?»-дейді.

Аталмыш хадисте Пайғамбар (ﷺ) зікір етуде тас немесе құрма сүйектерін қолдануда әйелге тиым салмаған. Бар болғаны абзалын және жеңілдеуін үйреткен. Егер қолдану «мәкрүһ» болса, пайғамбар (ﷺ) баян етер еді. Тәспінің осы хадисте мазмұнында айтылғаннан айырмашылығы жіпке тізілуі. Ал (тастардың жіпке түзілуі) тәспіні тартуға болмайды деген мағынаны білдірмейді»[10].

Айта кетерлік жайт Алланы зікір еткенде тәспі ұстаудың артықшылығына арнайы еңбек жазған ғалымдар да бар. Олар:

 1.Хафиз Жәләлуд-дин әс-Суюти әш-Шафиғи. Еңбегі: «әл-Минхату фис-Субхати». 2. Хафиз Мұхаммед ибн Ғиллан әш-Шафиғи. Еңбегі: «Иқадул-Масабих».

3. Шейх, ғұлама Әбул-Хасанат әл-Лакнауи әл-Ханафи. Еңбегі: «Нузһатул-фикр фи субхатиз-зикр.

Міне осы жоғарыда келтірілген мағлұматтар тәспі ұстаудың шариғатқа қайшы емес екендігін көрсетеді.

Құрметпен, ҚМДБ Шариғат және пәтуа бөлімі.